طیف‌های عقلانیت و مرام در جهان‌بینی اکنون‌گرا از امروز تا خیام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فرانسه دانشگاه بوعلی‌سینا

چکیده

در سال 1995 میلادی فرانسوا هارتوگ مورخ فرانسوی دو انگارۀ «نظام تاریخیت» و «اکنون‌گرایی» را به مجموعه‌واژگان تاریخ و جامعه‌شناسی افزود. به باور او، با نابودی بلوک‌های شرق و غرب که به شکل نمادین در سقوط دیوار برلین (1989) تجلی کرد، جوامع بشریْ آرمان‌گراییِ آینده‌گرا را پشت سر گذاشتند و وارد نظام اکنون‌گرا شدند. برای فرهنگ ایرانی، واژۀ اکنون‌گرایی، جدا از دلالت تاریخی و جامعه‌شناختی مورد نظر هارتوگ، طنینی «خیامی» دارد و آموزه‌هایی چون شادخواری و اغتنام دم را به یاد می‌آورد. این مشاهدۀ ساده زمینه را برای نوعی «معرفت‌شناسی تطبیقی» فراهم می‌کند که هدف آن پرده برداشتن از انواع عقلانیت حاکم بر صورت‌های اروپاییِ اکنون‌گرایی و صورت خیامی/ ایرانیِ این گرایش است. اگر رفتارهای افراد و جوامع مختلف در دنیای اکنون‌گرا تابع همین انواع عقلانیت باشند، هر پرسشی در خصوص عقلانیت اکنون‌گرا به شکل طبیعی بر «مرام» اکنون‌گرا نیز فرود می‌آید.

کلیدواژه‌ها


-  بیخستراتن، یوس (1397). «تأثیر رباعیات عمر خیام بر ادبیات و جامعۀ غرب»، در سرگذشت رباعیات. درنگی بر رباعیات خیام ترجمۀ ادوارد فیتزجرالد، گردآوری و ترجمۀ مصطفی حسینی، تهران: آگه.
-  خرمشاهی، بهاءالدین (1384). رباعیات خیام، با تصحیح، مقدمه و حواشی محمدعلی فروغی و قاسم غنی، تهران: ناهید (چ 1: 1373).
-  دشتی، علی (1381). دمی با خیام (ویراست جدید)، تهران: امیرکبیر.
-  ذکاوتی قراگزلو، علیرضا (1392). حکیم خیام نیشابوری، تهران: معین.
-  شاهرودی، اسماعیل (1369). رباعیات حکیم عمر خیام نیشابوری با حواشی و توضیحات محمدعلی فروغی و دکتر قاسم غنی، تهران: فخر رازی.
-  فرای، ر. ن. (1363). تاریخ ایران، از اسلام تا سلاجقه، ترجمۀ حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
-  مهیمنی، مازیار (1397). «بحران و امنیت نقد»، تهران، پژوهش‌نامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، د. 18، ش. 8.
-  مهیمنی، مازیار (1398). «مسئله‌شناسی امر تاریخی، در گذار به کتاب تاریخ چیست؟ اثر میشل مه‌یر»، تهران: نقدنامۀ زبان‌های خارجی، د. 1، ش. 2.
-  هدایت، صادق (1356). ترانه‌های خیام، تهران: جاویدان (چ 1: 1313).
-  Adam, Jean-Michel (1994). Le Texte narratif, Paris: Nathan.
-  Aristote (1990). Poétique, tr. fr. M. Magnien, Paris: Librairie Générale Française.
-  Deleuze, Gilles et C. Parnet (2004). L’Abécédaire, film produit et réalisé par P.-A. Boutang, Paris: Montparnasse. 
-  Descola, Philippe (2005). Par-delà nature et culture, Paris: Gallimard (nrf).
-  Fabre, Michel (2011). Éduquer pour un monde problématique, la carte et la boussole, Paris: PUF.
-  Hartog, François (2003). Régimes d’historicité. Présentisme et expérience du temps, Paris: Le Seuil.
-  Hartog, F. (1995). “Temps et histoire. Comment écrire l’histoire de France?”, Paris: Annales. Histoire, Sciences Sociales, 50e année, n° 6, 1219-1236.
-  Lessault, Bertrand (2004). “F. Hartog. Régimes d’historicité. Présentisme et expérience du temps”, Paris: L'Orientation scolaire et professionnelle, 33/3, 479-483.
-  Meyer, Michel (2017). Qu’est-ce que le questionnement? Paris: Vrin.
-  Meyer, M. (2013). Qu’est-ce que l’Histoire? Progrès ou déclin? Paris: PUF.
-  Meyer, M. (2008). De la problématologie: philosophie, science et langage, Paris: PUF (éd. orig. Bruxelles, Mardaga, 1986).
-  Meyer, M. (2000). Questionnement et historicité, Paris: PUF.
-  Rancière, Jacques (2012). La Méthode de l’égalité: entretiens avec Laurent Jeanpierre et Dork Zabunyan, Paris: Bayard.
-  Rancière, J. (2008). Le Spectateur émancipé, Paris: La Fabrique éditions.
-  Rancière, J. (1987). Le Maître ignorant, Paris: Arthème Fayard.
-  Ricœur, Paul (1990). Soi-même comme un autre, Paris: Le Seuil (points).
-  Schaub, Jean-Frédéric (2017). “Entretien avec François Hartog”, Politika, Paris: EHESS (https://www.youtube.com/watch?v=xbfiep_KYww).
-  Sloterdijk, Peter (2005). Écumes, tr. fr. O. Mannoni, Paris: Maren Sell.
-  Todorov, Tzvetan (1987). La Notion de littérature, Paris: Le Seuil (points).