دستوری شدگی تکواژ «- ات» در ساخت ماضی مطلق متعدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

یکی از شش تکواژگونۀ صورت سوم شخصِ مفرد «است»، «- ات» می باشد که در گفتار محاوره به عنوان فعل کمکی در ساخت ماضی نقلی متعدی غیرمرکب قبل از ضمیر پی بستی مفعولی ظاهرمی شود؛ برای مثال، «آورˈدتش». این تکواژ نه تنها در این بافت خاص تجلی مییابد، بلکه به نظر میرسد که در اثر بسامد وقوع بالا با گذر زمان در گفتار محاوره (گونۀ گفتاری رایج در تهران) در جایگاه قبل از ضمیر پی بستی مفعولی در ساخت ماضی مطلق متعدی غیرمرکب نیز به کار می رود که در این کاربرد جایگاه تکیه متمایز از ساخت ماضی نقلی است؛ برای نمونه، «آˈوردتش». در واقع، هدف نگارنده تحلیل و تبیین نحوۀ تکوین کاربرد این تکواژ در ساخت ماضی مطلق متعدی (صورت سوم شخصِ مفرد) از دیدگاه دستوری شدگی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-  ابوالقاسمی، محسن (1392الف)، تاریخ زبان فارسی، تهران: سمت، چاپ دوازدهم.
-  ابوالقاسمی، محسن (1392ب)، دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: سمت، چاپ دهم.
-  جهان­پناه تهرانی، سیمین­دخت (1363)، فعل­های لحظه­ای و تداومی در زبان فارسی امروز، مجله زبان­شناسی، ش 1: 82.
-  راسخ­مهند، محمد (1383)، پی­بست­های ضمیری در زبان فارسی، مجله پژوهش­ علوم انسانی، ویژه زبان و ادب (2)، س 5، ش 11 و 12: 37-39.
-  راسخ­مهند، محمد (1384)، نشانه مطابقه مفعولی در فارسی، در مجموعه مقالات نخستین همایش انجمن زبان‌شناسان ایران، تهران: انجمن زبان­شناسی ایران، 281.
-  راسخ­مهند، محمد (1389)، واژه­بست­های فارسی در کنار فعل، پژوهش­های زبان­شناسی، ش 2: 79-83.
-  رضائی، والی (1393)، گواه­نمائی در زبان فارسی امروز، پژوهش­های زبانی، س 5، ش 1: 21-40.
-  شریعت، محمدجواد (1384)، دستور زبان فارسی، تهران: اساطیر، چاپ هشتم.
-  شقاقی، ویدا (1376)، واژه­بست چیست؟ آیا در زبان فارسی چنین مفهومی کاربرد دارد؟، در مجموعه مقالات سومین همایش زبان­شناسی، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی و پژوهشگاه مطالعات علوم انسانی، 141-157.
-  شقاقی، ویدا (1392)، واژه­بست جایگاه دوم در فارسی، در مجموعه مقالات نخستین همایش ملی بررسی واژه­بست در زبان­های ایرانی، تهران: نشر نویسه پارسی.
-  کلباسی، ایران (1367)، ارگتیو در زبانها و گویشهای ایرانی، مجله زبان­شناسی، سال 5، ش 2: 86.
-  کلباسی، ایران (1371)، ساخت اشتقاقی واژه در زبان فارسی امروز، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه). 
-  لازار، ژیلبر (1384)، دستور زبان فارسی معاصر، ترجمه مهستی بحرینی (توضیحات و حواشی: هرمز میلانیان)، تهران: هرمس با همکاری مرکز بین­المللی گفتگوی تمدنها، چاپ اول.
-  فرشیدورد، خسرو (1384)، دستور مفصل امروز، تهران: سخن، چاپ دوم.
-  ماهوتیان، شهرزاد (1390)، دستور زبان فارسی از دیدگاه رده­شناسی، ترجمه مهدی سمائی، تهران: نشر مرکز، چاپ ششم.
مشکوۀ الدینی، مهدی (1374)، ساخت آوائی زبان، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.               
-  مفیدی، روح­الله (1390)، بودن و داشتن: دو فعل ایستای فارسی، دستور، ویژه­نامه فرهنگستان، ش 7: 58-89.
-  ناتل خانلری، پرویز (1365)، تاریخ زبان فارسی، ج 2، تهران: فردوس.
-  نغزگوی کهن، مهرداد (1387 الف)، دستوری­شدگی و دستوری­زدائی، فرایندهائی مستقل و موازی، زبان و زبان‌شناسی، مجله انجمن زبان­شناسی ایران، ش 8: 1-13.
-  نغزگوی کهن، مهرداد، (1387ب)، بررسی فرایند دستوری­شدگی در فارسی جدید، دستور، ویژه­نامه فرهنگستان، ش 4: 3-24.  
-  نغزگوی کهن، مهرداد (1389الف)، از واژه­بست تا وند تصریفی، بررسی تحول تاریخی بعضی واژه­بست­های فارسی جدید، دستور، ویژه­نامه فرهنگستان، ش 6: 77-95.
-  نغزگوی کهن، مهرداد (1389ب)، چگونگی شناسائی موارد دستوری­­شدگی، مجله پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی، ش 2: 149-165.
-  نغزگوی کهن، مهرداد (1391)، همکردشدگی، دستور، ویژه­نامه فرهنگستان، ش 8: 227-244.
-  نغزگوی­کهن، مهرداد و داوری (1391)، شبه­وندشدگی، نشریه پژوهش­های زبان­شناسی تطبیقی، س 1، ش 1: 65-85.
-  Fuss, E. (2005), The Rise of Agreement, a formal approach to the syntax and grammaticalization of verbal inflectio, Amesterdam & Philadelphia: Jhon Benjamins Publication Company.
-  Givon, T. (1971), Historical syntax and synchronic morphology: an archaeologist’s field trip, Chicago Linguistic Society, 7: 394-415.
-  Givon, T. (1975), Serial verbs and syntactic change, Niger-Congo, in C. Li (ed.), Word order and word order change, Austin, University of Texas Press, 47-122.
-  Halliday, M. A. K. (1985/1994), An introduction to functional grammar, London: Arnold,
-  Heine, B., Claudi, U. & Hünnemeyer, F. (1991), Grammaticalization: a conceptual framework, Chicago: University of Chicago Press.
-  Hopper, P. (1991), on some principles of grammaticalization, In: E. C. Traugott & B. Heine (Eds.), Approaches to grammaticalization, Vol. I, Amesterdam/Philadelphia: John Benjamins, 17-35.
-  Hopper, P. J. & E. C. Traugott, (2003), Grammaticalization, 2nd ed., Cambridge: Cambridge University Press.
-  Meillet, A. (1912), L’évolution des forms grammaticales, Scientia. (Rivista di Scienza) 12, no. 26, 6. (Reprinted 1951. In Linguistique générale et linguistique, 130-148, Paris: C. Klingensieck.)
-  Von der Gabelentz, G. (1991), Die Sprachwissenschaft. Ibre Aufgaben, Methoden und bisherigen Ergebnisse (2nd edn.), Leipzig: Tauchnitz.
-  Von Humboldt, W. (1822/1994), Über das Entstehen der grammatischen Formen und ihern Einfluβ auf die Ideenentwicklung, Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Reprint, Humboldt: Wilhelm von, Über die Sprache, Tübingen and basel: Francke Verlag, 52-81.
-  Wischer, I. (2006), Grammaticalization, In Encyclopedia of language and Linguistics, ed., Keith Brown, 2nd ed., Elsevier: 129-136.