فعل شبه‌معین ضمیری در زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی و احد رشت، مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی

2 کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی

چکیده

در زبان فارسی نوعی خاصی از افعال شبه‌معین وجود دارد که همیشه با یک ضمیر همراه‌اند، گویا ادامۀ این افعال امروزه به شکل‌های غیرشخصی به کار می‌رود. این افعال در زبان فارسی کمتر شناخته شده هستند، شناخت این افعال به شناخت زبان فارسی کمک فراوانی می‌کند. در این تحقیق سعی شده‌است که در نگاه اول فعل شبه‌معین از دیدگاه دستوریان معرفی شود، و در ادامه نوعی فعل شبه‌معین به نام شبه‌معین ضمیری در زبان فارسی معرفی شود. گرچه تعاریف ارائه شده از این فعل اغلب مشابه هم هستند، اما همان‌طورکه معلوم است نام‌گذاری این فعل خود، مورد مناقشه است و در مواردی، تفاوتی میان فعل معین و شبه‌معین دیده نمی‌شود یا به همۀ ویژگی‌ها یا شکل‌های فعل شبه‌معین اشاره نشده است و به تبع آن، در تعداد این افعال، اتفاق نظر وجود ندارد. این تحقیق در چند بخش تنظیم شده است: بعد از مقدمه و پیشینۀ بحث، فعل‌شبه‌معین و نیز فعل‌ شبه‌معین ضمیری معرفی شده است. در قسمت اصلی مقاله، شبه‌معین ضمیری در شاهنامه فردوسی در هفت بخش بررسی شده است که از جملۀ آنها نقش ضمایر، شکل ضمایر، میزبان‌های این ضمایر و نیز بحث تاریخی مربوط به این افعال آمده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-  ابوالقاسمی، محسن (1389)، دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: سمت.
-  احمدی گیوی، حسن (1380)، دستور تاریخی فعل، تهران: قطره.
-  باطنی، محمدرضا (1354)، استعمال باید در فارسی امروز، مسایل زبان‌شناسی نوین، ده مقاله. تهران: آگاه.
-  باطنی، محمدرضا (1392)، توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، تهران: امیرکبیر.
-  بهار، محمد­تقی (1371)، سبک­شناسی، 3 ج، تهران: امیرکبیر.
-  حق‌بین، فریده و منصوره سادات فضلی (1388)، فعل‌های معین در زبان فارسی و فرضیۀ فعل معین دوجزئی، دو فصلنامه علمی- پژوهشی زبان‌پژوهی دانشگاه الزهرا، سال اول، شماره 1، 35-50.
-  خانلری، پرویز (1365)، تاریخ زبان فارسی، تهران: نشر نو.
-  راسخ مهند، محمد (1386)، توصیف افعال مرکب پی‌بستی و شیوۀ ضبط آنها در فرهنگ‌ها، فرهنگ‌نویسی، دورۀ اول، شمارۀ اول، صص 236-252.
-  راسخ مهند، محمد (1393)، پیدایش افعال دوگانه در زبان فارسی، نشریۀ پژوهش‌های زبان شناسی تطبیقی، شمارۀ 7 ، صص 69-95 .
-  رحیمیان، جلال (1388)، جنبه‌های صوری و معنایی عناصر معین فارسی در جمله‌های وابسته، مجلۀ تخصصی زبان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، شمارۀ1 : 76 -91.
-  رضایتی کیشه‌خاله، محرم (1383)، فعل‌های مرکب ضمیری در زبان فارسی، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، دورۀ 37، شمارۀ یک، پی‌در‌پی 144 :191- 205.
-  رضایتی کیشه‌خاله، محرم (1384)، ارگتیو در زبان تالشی، مجلۀ زبانشناسی، سال بیستم، شمارۀ اول: 113-126
-  رضایتی کیشه‌خاله، محرم و جهاندوست سبزعلیپور (1386)، ساخت ارگتیو در گویش تاتی خلخال، فصلنامۀ ادب‌پژوهی، سال اول، شمارۀ اول، 89- 105.
-  رضایی باغ‌بیدی، حسن (1388)، تاریخ‌زبان‌های ایرانی، مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش­های ایرانی اسلامی)، تهران.
-  سبزعلیپور، جهاندوست (1392 الف)، شکل‌های فروپاشی ساخت ارگتیو در زبان‌های تاتی، تالشی و گیلکی، دورۀ 3، شمارۀ 5، 167-182.  
-  سبزعلیپور، جهاندوست (1392 ب)، پی‌بست‌های ضمیری در دورۀ‎ ‎گذار زبان فارسی، مجموعۀ مقالات نخستین هم‌اندیشی بررسی واژه‌بست‌ها در زبان‌های ایرانی، به‌کوشش محمد راسخ مهند، انجمن زبان‌شناسی ایران، تهران: نشر نویسه، 139-159.
-  شریعت، محمدجواد (1371)، دستور زبان فارسی، تهران: اساطیر.
-  شفیعی، محمود (1343)، شاهنامه و دستور، تهران: نیل.
-  طبیب‌زاده، امید (1380)، عبارت‌های فعلی ضمیردار در زبان فارسی، نامۀ فرهگستان، شمارۀ 18، 8-20.
-  فرشیدورد، خسرو (1375)، جمله و تحول آن در زبان فارسی، تهران: امیرکبیر.
-  فرشیدورد، خسرو (1382)، دستور مفصل امروز، تهران: سخن.
-  قریب ، عبدالعظیم و همکاران (1368)، دستور زبان فارسی پنج‌استاد، تهران: نشر مرکز.
-  لازار، ژیلبر (1384)، دستور زبان فارسی معاصر، ترجمۀ مهستی بحرینی، تهران: هرمس.
-  محمودی بختیاری، بهروز (1387)، ساخت واژة افعال شاید و باید در زبان فارسی، دستور، شمارۀ 4، 152-169.
-  مشکور، محمدجواد (1346)، دستورنامه در صرف و نحو زبان فارسی، تهران: شرق.
-  مشکوه‌الدینی، مهدی (1374)، دستور زبان فارسی بر پایۀ نظریۀ گشتاری، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
-  معین، محمد (1363)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
-  میبدی، رشیدالدین (1361)، کشف‌الاسرار و عده‌الابرار، تصحیح علی اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
-  همایون فرخ، عبدالرحیم (1346)، دستور جامع زبان فارسی، تهران: علمی.
-  وحیدیان کامیار، تقی و غلامرضا عمرانی (1393)، دستور زبان فارسی، تهران: سمت.