تاثیر گذرایی بر ساخت جمله در زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه بوعلی سینا

2 دانشجوی دکتری زبان شناسی دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

در دیدگاه نقش­گرایی، گذرایی بر اساس ملاک­های نقشی و معنایی تبیین می­شود و مفهومی پیوستاری در نظر گرفته می­شود. در این مقاله بر اساس تعریف سرنمونی از گذرایی و بررسی مطالعات مهم مرتبط با آن تأثیر گذرایی را بر ساخت زبان فارسی در مواردی چون انضمام و مجهول ناپذیری افعال بررسی می­کنیم. همچنین برجستگی گذرایی زبان فارسی را در مقایسه با زبان­های مورد مطالعه هسپلمت بررسی می­کنیم. در بخش دیگر تأثیر گذرایی را در سطح کلام و بر روی دو داستان کوتاه بررسی می­کنیم. بررسی داده­ها نشان می­دهد در سطح دستور فارسی کاهش گذرایی منجر به پیدایش ساخت­های انضمامی می­شود و  در مورد ساخت مجهول، افعال مجهول ناپذیرِ ایستا گذرایی پایینی دارند، برجستگی گذرایی فارسی در سطح زبان­های مورد مطالعه­ی هسپلمت نسبتاً کم است، و در سطح کلام گذرایی بالا با پیش­زمینه بودن و گذرایی پایین با پس­زمینه بودن همبستگی دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-  حق­بین، فریده. 1382. بررسی صوری، نقش و شناختی تعدّی در زبان فارسی. پایان­نامه دکترای زبان­شناسی. به راهنمایی دکتر محمد دبیرمقدم. دانشگاه علامه طباطبایی.
-  دبیرمقدم، محمد. 1388. «فعل مرکب در زبان فارسی»، پژوهش­های زبان‌شناختی فارسی: مجموعه مقالات، چاپ دوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  دبیرمقدم، محمد. 1388. «مجهول در زبان فارسی»، پژوهش‌های زبان‌شناختی فارسی: مجموعه مقالات، چاپ دوم، ص 1-17، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
-  راسخ­مهند، محمد. 1386. «ساخت ناگذرا در فارسی»، زبان و زبانشناسی (مجله انجمن زبانشناسی ایران). ش 5.
راسخ­مهند، محمد. 1388. «مفعول‌نمایی افتراقی در برخی زبان‌های ایرانی»، گویش‌شناسی، ویژه‌نامه نامه فرهنگستان. ش 6.
-  راسخ­مهند، محمد.1391. «لازم و متعدی در زبان فارسی». مجله دستور. ش 8. ص 169-187.
-  رضایی، والی. 1391. «افعال مجهول ناپذیر در زبان فارسی». مجموعه مقالات هشتمین همایش زبان­شناسی ایران. به کوشش محمد دبیرمقدم.
-  رضایی، والی.، ترابی، مریم. 1393. «انضمام مفعول و ارتباط آن با نوع عمل در زبان فارسی». پژوهش­های زبان­شناسی تطبیقی. سال چهارم ش 8.
-  طبیب‌زاده، امید. 1385. ظرفیت فعل و ساخت­های بنیادین جمله در فارسی امروز؛ پژوهشی بر اساس نظریه دستور وابستگی. تهران، نشر مرکز.
-  مرادی کرمانی، هوشنگ. 1393. ته خیار. تهران: انتشارات معین.
-  هوشمند، مژگان؛ رضایی، والی و متولیان، رضوان (1392)، «انضمام در زبان فارسی از نگاه گذرایی پیوستاری». جستارهای زبانی.
-  Aikhenvald, Alexandra Y. 2000. Transitivity in Tariana. In: Dixon, R.M.W. & Alexandra Y. Aikhenvald (eds). 145-172.
-  Amberber, Mengistu. 2000. Valency-changing and valency-encoding devices in Amharic. In: Dixon, R.M.W. & Alexandra Y. Aikhenvald (eds). 312-332.
-  Anstey, Matthew. 1999. Linguistic puzzle. A on-line discussion list entry, posted 9 June 1999. Available at: http://lists.ibiblio.org/pipermail/b-hebrew/1999-June/003333.html
-  Bossong, George., 1985. Differentielle Objectmarkierung in den Neuiranischen Sprachen. Narr, Tu¨bingen.Bossong, George., 1991. Differential object marking in Romance and beyond. In: D. Wanner and D. Kibbee (Eds.) New analysis in Romance linguistics: selected papers from the XVIII Linguistics Symposium on Romance languages, pp: 143-170. Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
-  Bybee, Joan L. 1985. Morphology. A Study of the Relation between Meaning and Form. Amsterdam: John Benjamins.
-  Clark, Eve V. &  Herbert H. Clark. 1979. When nouns surface as verbs. Language 55:767-811.Comrie, Bernard.1989. Language Universals and Linguistic Typology, revised ed. Chicago: University of Chicago Press.Comrie, Bernard, 2000. Valency-changing derivations in Tsez. In: Dixon, R.M.W. & Alexandra Y. Aikhenvald (eds). 360-374.
-  Croft, William., 2003. Typology and universals. 2nd ed. Cambridge: Cambridge University Press.
-  Cysouw, Michael, 2007. "Building semantic maps: the case of person marking". New Challenges in Typology, ed. by Matti Miestamo & Bernhard Wälchli  Berlin: Mouton. 225-248.
-  de Swart, Peter., 2003. The Case Mirror. MA thesis, University of Nijmegen, Nijmegen.
-  de Swart, Peter. 2007.  Cross-linguistic Variation in Object Marking. PhD dissertation, Department of Linguistics,  Radboud University Nijmegen. LOT Publications.
-  Dik, Simon C., 1997a. The theory of functional grammar. K. Hengeveld (ed.), Part 1; Mouton de Gruyter.Dik, Simon C., 1997b. The theory of functional grammar. K. Hengeveld (ed.), Part 2; Mouton de Gruyter.
-  Dixon, R.M.W. 1979. Ergativity. Language 55:59-138.
-  Dixon, R.M.W. 1994. Ergativity. Cambridge: CUP.
-  Dixon, R.M.W. 2000. A-constructions and O-constructions in Jarawara. International Journal of American Linguistics 66:22-56.
-  Dixon, R.M.W. & Alexandra Y. Aikhenvald (eds). 2000. Changing Valency: Case Studies in Transitivity. Cambridge: CUP.
-  Dixon, R.M.W. & Alexandra Y. Aikhenvald. 2000. Introduction. In: Dixon, R.M.W. & Alexandra Y. Aikhenvald (eds). 1-29.
-  Givon, Talmy. 1984a. Syntax.A functional-typological introduction. Vol. I. Amsterdam:John Benjamins.
-  Givon, Talmy. 1985.b. Iconicity, isomorphism, and non-arbitrary coding in syntax. In relational typology, Frans Plank (ed.), 89-107. Berlin:Mouton.
-  Givón, Talmy. 2001. Syntax, a functional-typological introduction. 2 Vols. Amsterdam: Benjamins.
-  Halliday, Michael. A. K., 1994. An introduction to functional grammar. Edward Arnold.
-  Haspelmath, Martin. 1993. More on the typology of inchoative/causative verb alternations. In: Comrie, Bernard & Maria Polinsky (eds.) Causatives and Transitivity. Amsterdam: John Benjamins. 87-120.
-  Haspelmath, Martin. 2002. Understanding Morphology, London, Arnold.
-  Haspelmath, Martin. 2015. Transitivity Prominence. 2015. In: Malchukov, Andrej L. & Comrie, Bernard (eds.) Valency classes in the worlds´s languaes. Berlin: De Gruyter Mouton.
-  Hooshmand, Mozhgan., Rezai, Vali., &Motavallian, Rezvan. 2015. Transitivity and object marking in Persian. International Journal of Language Studies.Vol 9, issue1. pp. 41-74.
-  Hopper, Paul J. & Sandra A. Thompson. 1980. Transitivity in grammar and discourse. Language 56:251-299.
-  Hopper, Paul J. & Sandra A. 2001. Thompson. Transitivity, clause structure, and argument structure: evidence from conversation. In J. L. Bybee & P. L. Hopper (eds.), Frequency and the Emergence of Linguistic Structure (PP, 27-60). Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.
-  Huttar, George L. 1996. Epenthetic -mi in Ndyuka: a transitive marker? SIL Electronic Working Papers 1996-003, September 1996. Available at: http://www.sil.org/silewp/1996/003/silewp1996-003.html
-  Jakobson, Roman. 1957. Notes on Gilyak. In: Studies Presented to Yuen Ren Chao. The Bulletin of the Institute of History and Philology,Academia Sinica.
-  Kemmer, Suzanne. 2003. Transitivity and voice. In: Frawley, William J. (ed.) International Encyclopedia of Linguistics. Second Edition. Oxford: OUP. 277-279.
-  Kibort, Anna. 2004. Passive and Passive-like Constructions in English and Polish. PhD thesis, University of Cambridge. Available at:http://www.surrey.ac.uk/LIS/SMG/AnnaKibortThesis.pdf
-  Kimenyi, Alexandre. 1980. A Relational Grammar of Kinyarwanda. Berkeley: University of California Press.
-  Kittila, Seppo. 2002. Remarks on the basic transitive sentence. Language Sciences 24(2):107-130.
-  Kittila, Seppo. 2000. Problems in defining a prototypical transitive sentence typologically. Proceedings of the 14th Pacific Asia Conference on Language, Information and Computation. pp.189-194. 
-  Kulikov, Leonid, Andrej Malchukov & Peter de Swart (eds). 2006. Case, Valency and Transitivity. Amsterdam: John Benjamins.
-  Lakoff, George. 1977. Linguistic gestalts. Chicago Linguistic Society 13:236-287.
-  Lazard, Gilbert., 1998a. Actancy. Berlin/New York,  Mouton de Gruyter.
-  Lazard, Gilbert. 2003. Transitivity revisited as an example of a more strict approach in typological research. Folia Linguistica 36(3-4):141-190.
-  Levin, Beth & Malka Rappaport Hovav. 1995. Unaccusativity at the  Syntax-Lexical Semantics Interface. (Linguistic Inquiry Monograhps 26). Cambridge, MA: MIT Press.
-  Lord, Carol. 1993. Historical Change in Serial Verb Constructions. Amsterdam: John Benjamins.
-  Lynch, John. 1998. Pacific Languages: An Introduction. Hawai‘i: University of Hawai‘i Press.
-  Malchukov, Andrej., 2005. Case pattern splits, verb types, and construction competition. In: Amberber, M., de Hoop, H. (Eds.), Competition and Variation in Natural Languages: The Case for Case. Amsterdam, Elsevier, pp. 73–117.
-  Martin, Jack B. 2000. Creek voice: beyond valency. In: Dixon, R.M.W. & Alexandra Y. Aikhenvald (eds). 375-403.
-  Mithun, Marianne.1984. The evolution of noun incorporation. Language. Vol. 60, No.4, pp. 847-894.
-  Mithun, Marianne. 2000. Valency-changing derivation in Central Alaskan Yup'ik. In: Dixon, R.M.W. & Alexandra Y. Aikhenvald (eds). 84-114.
-  Næss, Ashild. 2002. Transitivity and accusativity in Pileni. Rongorongo Studies 12(2): 66-76.
-  Næss, Ashild. 2003. Transitivity: from Semantics to Structure. PhD thesis, University of Nijmegen. Revised version: Næss, Ashild (in press)Prototypical Transitivity. Amsterdam: John Benjamins.
-  Næss, Ashild. 2006. The functions of case: unifying the discriminatory and indexing approaches. Handout from a talk given at the Surrey Linguistic Circle, University of Surrey, 8 June 2006.
-  Næss, Å., 2007a. Prototypical Transitivity. (Typological Studies in Language 72.)Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
-  Næss, Å., 2007b. Defining transitivity. In: Miestamo, M. and Walchli, B. (eds.) New Challenges in Typology. Berlin/New York Mouton de Gruyter.
-  Nichols, J.,  D.A. Peterson, and J. Barnes.2004. Transitivizing and detransitivizing languages. Linguistic Typology, 8:149-211.
-  Onishi, Masayuki. 2000. Transitivity and valency-changing derivations in Motuna. In: Dixon, R.M.W. & Alexandra Y. Aikhenvald (eds). 115-144.
-  Ozanne-Rivierre, Françoise. 2004. The evolution of the verb 'take' in New Caledonian languages. In: Bril, Isabelle & Françoise Ozanne-Rivierre (eds). Complex Predicates in Oceanic Languages. Studies in the Dynamics of Binding and Boundness. Berlin: Mouton the Gruyter. 331-346.
-  Rice, Keren. 2000. Voice and valency in the Athapaskan family. In: Dixon, R.M.W. & Alexandra Y. Aikhenvald (eds). 173-235.
-  Shibatani, Masayoshi. 1982. Japanese grammar and universal grammar. Lingua 57: 103-123.
-  Silverstain, Michael. 1976. Hierarchy of Features and Ergativity. Grammatical categories in Australian Languages, ed. by Robert M. W. Dixon, 112-71. Canberra: Australian Institute of Aboriginal Studies.
-  Timberlake, Alan. 1977. Reanalysis and actualization in syntactic change. In Li 1977: 141-177.
-  Tsunoda, Tasaku., 1981. Split case marking in verb types and tense/aspect/mood. Linguistics, 19,389-438.
-  Tsunoda, Tasaku., 1999. Transitivity and intransitivity. Journal of Asian and African Studies, 57, 1-9.
-  Valenzuela, Pilar. 1999. Adverbials, transitivity and switch-reference in Shipibo-Konibo. In: Billings, Sabrina J., John P. Boyle & Aaron M. Griffith (eds) CLS 35: Part 2: Papers from the Panels. Chicago: Chicago
-  Linguistic Society. 355-371.
-  Wiltschko, Martina. 2000. The syntax of transitivity and its effects. Evidence from Halkomelem Salish. In: Megerdoomian, K. & L.A. Bar-el (eds) WCCFL 20 Proceedings. Somerville, MA: Cascadilla Press.
-  101-114.