پیش‌بینی‌پذیری ارجاعی مشارکان رویداد و گزینش صورت ارجاعی در گفتمان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبانشناسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبانشناسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

10.22084/rjhll.2024.28722.2299

چکیده

پیش‌ببینی‌پذیری ارجاعی به احتمال بیان مجدد مشارکان یک رویداد گفته می‌شود که نقش مهمی در درک گفتمان دارد. در این مقاله، به بررسی این مسئله پرداخته شده که در گفتمان فارسی، پس از خواندن یک جمله با مشارکان عامل، کنش‌رو و پذیرنده، خوانندگان ترجیح می‌دهند جملة بعد را با کدام مشارک و با چه صورت ارجاعی (ضمیر یا اسم صریح) آغاز کنند و تأثیر نمود دستوری در انتخاب مشارک چیست. برای این منظور، تعداد 75 نفر گویشور فارسی‌زبان در آزمون تکمیل داستان شرکت کردند. در این آزمون از آزمودنی‌ها خواسته شد که بعد از خواندن جمله‌ای با مشارکان مذکور در سه نمود تام، ناقص و ناقص استمراری، ادامة سناریو را با نوشتن جمله‌ای تکمیل کنند. سناریوهای آزمون شامل 18 جملة اصلی و 20 جملة پرکننده بود. داده‌ها پس از جمع‌آوری با استفاده از آزمون معنی‌داری مجذور کای در نرم‌افزار آر تحلیل شدند. یافته‌های پژوهش نشان داد که: 1) ارجاع به نقش معنایی پذیرنده عموماً در همة نمودها بیشتر از ارجاع به نقش معنایی عامل بوده است؛ 2) از ضمیر محذوف عمدتاً برای ارجاع به نقش عامل (در جایگاه فاعل) و از اسم صریح برای ارجاع به نقش پذیرنده استفاده شده است، 3) در نمودهای ناقص ارجاع به عامل بیشتر و ارجاع به پذیرنده کمتر از نمود تام بوده و برعکس. همچنین چنانچه آزمودنی‌ها از مشارک کنش‌رو برای آغاز جملة بعدی استفاده می‌کردند، در این صورت بسامد کنش‌رو در نمود ناقص استمراری بیش از نمود تام و ناقص بوده است. در مجموع یافته‌های این پژوهش ضمن پشتیبانی از تأثیر معنی‌دار نمود دستوری بر پیش‌بینی‌پذیری ارجاعی مشارکان، نشان می‌دهد که نقش پذیرنده دارای پیش‌بینی‌پذیری بیشتر برای بیان مجدد در گفتمان فارسی است اما نقش عامل به‌دلیل مورد ارجاع واقع شدن با ضمیر دارای دسترس‌پذیری بیشتر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • استاجی، اعظم (1385). «گذر از مالکیت به نمود در زبان فارسی». نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، 16: 1-15.
  • رضایی، والی (1391). «نمود استمراری در فارسی معاصر». فنون ادبی، 4(1): 79-92.
  • گلشائی، رامین؛ مختاری، بهناز و حق‌بین، فریده (1400). «بررسی روان‌-زبان‌شناختی تأثیر نمود دستوری بر تفسیر ضمیر فاعلی مبهم و روابط گفتمانی در زبان فارسی». پژوهش‌های زبانی، 12(1): 193-218.
  • نغزگوی‌کهن، مهرداد (1389). «افعال معین و نمایش نمود در زبان فارسی». ادب‌پژوهی، 14: 93-110.
  • Anderson, S. E., Matlock, T., Spivey, M. (2013). “Grammatical aspect and temporal distance in motion descriptions”, Front. Psychol., 10.3389/fpsyg.2013.00337.
  • Ariel, M. (1988). Referring and accessibility. Journal of Linguistics, 24, 65-87.
  • Ariel, M. (1990). Accessing noun-phrase antecedents. London: Routledge.
  • Arnold J. E., Eisenband, J.G., Brown-Schmidt, S., and Trueswell, J.C. (2000). “The rapid use of gender information: evidence of the time course of pronoun resolution from eyetracking”. Cognition, 76, B13–26.
  • Arnold, J. E. (1998). Reference form and discourse patterns. Unpublished dissertation, Stanford University.
  • Arnold, J. E. (2001). “The effects of thematic roles on pronoun use and frequency of reference”. Discourse Processes, 31(2): 137-162.
  • Arnold, J. E. (2008). “Reference production: Production-internal and addressee-oriented processes”. Language and Cognitive Processes, 23: 495–527.
  • Arnold, J. E. (2010), “How Speakers Refer: The Role of Accessibility”. Language and Linguistics Compass, 4: 187-203.
  • Bock, J. K., & Warren, R. K. (1985). “Conceptual accessibility and syntactic structure in sentence formulation”. Cognition, 21(1): 47–67.
  • Comrie, B. (1976). Aspect: An Introduction to the Study of Verbal Aspect and Related Problems (First Edition). Cambridge University Press.
  • Crawley R. A., and Stevenson R. J. (1990). “Reference in single sentences and in texts”. J Psycholinguist Res., 19: 191–210.
  • Crawley, R. A., Stevenson, R. J., and Kleinman, D. (1990). “The use of heuristic strategies in the interpretation of pronouns”. J Psycholinguist Res., 19(4): 245-64.
  • Dowty, D. R. (1986). “The effects of aspectual class on the temporal structure of discourse: Semantics or pragmatics?”, Linguistics and Philosophy, 9(1): 37–61. https://doi.org/10.1007/BF00627434.
  • Ferretti, T. R., Rohde, H., Kehler, A., and Crutchley, M. (2009). “Verb aspect, event structure, and coreferential processing”. Journal of Memory and Language, 61: 191-205.
  • Fillmore, C. (1968). The case for case. In Universals in Linguistic Theory, edited by Emmon Bach and Robert T. Harms, New York: Holt, Rinehart and Winston, pp. 1–90.
  • Fukumura, K., & van Gompel, R. (2010). Choosing anaphoric expressions: Do people take into account likelihood of reference? Memory and Language, 62, 52–66.
  • Gernsbacher, M. A. (1989). “Mechanisms that improve referential access”. Cognition, 32: 99-156.
  • Gernsbacher, M. A., & Hargreaves, D. J. (1988). “Accessing sentence participants: the advantage of first mention”. Journal of Memory and Language, 27: 699-717.
  • Givon, T. (1989). Mind, Code and Context: Essays in Pragmatics. Lawrence Erlbaum.
  • Givon, T. (ed.) (1983). Topic Continuity in Discourse: A Quantitative Cross-Language Study. Amsterdam: John Benjamins.
  • Golshaie, R., and Incera, S. (2021). “Grammatical aspect and mental activation of implied instruments: A mouse-tracking study in Persian”. J Psycholinguist Res, 50: 737-755. https://doi.org/10.1007/s10936-020-09742-3
  • Gundel, J. K., Hedberg, N., & Zacharski, R. (1993). “Cognitive status and the form of anaphoric expressions in discourse”. Language, 69: 274–307.
  • Hwang, H. (2018). “Semantic properties of pronouns modulate pronoun use: evidence from Cantonese”. Discourse Process. 55: 92–102. doi: 10.1080/0163853X.2016.1218312
  • Jackendoff, R. (1972). Semantic Interpretation in Generative Grammar. Cambridge: MIT Press.
  • Kaiser, E., Li, D., and Holsinger, E. (2011). “Exploring the lexical and acoustic consequences of referential predictability,” in Anaphora Processing and Applications. Lecture Notes in Artificial Intelligence, Vol. 7099, eds I. Hendricks, A. Branco, S. Lalitha Devi, and R. Mitkov (New York, NY: Springer), 171–183.
  • Madden-Lombardi, C., Dominey, P F., and Ventre-Dominey, J. (2017). Grammatical verb aspect and event roles in sentence processing. PLOS ONE 12(12): e0189919.
  • Maddon, C J. & Ferretti, T. (2009). “Verb aspect and the mental representation of situations”. In the Expression of Time, 217-240.
  • Matlock, T. (2011). The Conceptual Motivation of Aspect. In K.-U. Panther & G. Radden (Eds), Human cognitive processing: 27. Motivation in grammar and the lexicon (P. 133-147). John Benjamins Publishing Company.
  • Ngo, B. (2019). Vietnamese Pronouns in Discourse. Unpublished Doctoral Dissertation, University of Southern California, Los Angeles, CA.
  • Rohde, H. & Kehler, A. & Elman, J L. (2006). Pronoun interpretation as a side effect of discourse coherence, Proceedings of the 29th Annual Conference of the Cognitive Science Society.
  • Salomon, M. M., Magliano, J. P., and Radvansky, G. A. (2013). “Verb aspect and problem solving”. Cognition, 128: 134-139.
  • Stevenson, R. J., Crawley, R. and Kleinman, D. (1994). “Thematic roles, focusing and the representation of events”. Language and Cognitive Processes, 9: 519-548.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار