سیر تحول ناامیدی و امید در جامعۀ ایران براساس فیلم‌های سینمایی؛ رویکردی زبانی و شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکتری زبان شناسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان

2 استاد گروه زبانشناسی، دانشگاه بوعلی سینا ، همدان

چکیده

هدف این پژوهش، مطالعۀ سیر تحول «ناامیدی» و «امید» در حدود پنجاه سال گذشته، از دهۀ 50 تا 90 شمسی، در جامعۀ ایران از رهگذر فیلم‌های سینمایی است که بازتاب واقعیت اجتماعی هر جامعه‌ای هستند و بیشترین تعداد و طیف مخاطب را دارند. در واقع، به‌دنبال استعاره‌ها و ساخت‌های زبانی رمزگذار ناامیدی و امید در پیکرۀ منتخب این پژوهش، متشکل از شش فیلم پرفروش هر دهه، براساس کووچش (2020) و یافته‌های دستور ساختی هستیم. با مقایسۀ بسامد وقوع این استعاره‌ها و ساخت‌ها در طی این دورۀ پنجاه‌ساله، به میزان کاهش یا افزایش ناامیدی و امید در جامعۀ ایران و با تحلیل کیفی آن‌ها به الگوی شناختی امید ایرانیان در گذر زمان پی‌می‌بریم. نتایج پژوهش، حاکی از آن است که به‌طور کلی احساس «ناامیدی» در جامعۀ ایران با شدت بسیار قابل ملاحظه و ثابت در حدود پنجاه سال گذشته افزایش یافته‌است. همچنین، در مورد الگوی شناختی امید، می‌توان اظهار داشت که ایرانیان «ناامیدی» را «ناتوانی» و در مقابل «امید» را «پویایی» و «تکیه به خداوند» می‌پندارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


– ارجمندنیا، علی­اکبر؛ خانجانی، مهدی و محمودی، مریم. (1391). امید و امیدواری: نظریه­ها، مفاهیم و روش­های ارتقا در دانشجویان. تهران: دفتر مطالعات فرهنگی و برنامه­ریزی اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
– اشرفی، محمود (1396). بررسی مضامین غالب در سینمای جنگ ایران: مطالعه موردی آثار تولید شده در دهه شصت. تهران: کافل. 
– ایران­زاده، نعمت­الله و عرش­اکمل، شهناز (1398). «برساخت­های اندیشگانی دوگانه امید و ناامیدی در نسبت با تحولات اجتماعی در رمان «یَکُلیا و تنهایی او»». پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 55: 127-153.
– چوبک، صادق (1395). انتری که لوطیش مرده بود. تهران: انتشارات جاویدان.
– حیدری، محمدعلی (1395). سینمای دهه شصت ایران از نگاه منتقدان. تهران: روزنه.
– راسخ­مهند، محمد؛ ایزدی­فر، راحله؛ علیزاده صحرایی، مجتبی (1395). بررسی میزان خشونت در زبان فارسی. طرح پژوهشی، ستاد توسعه علوم و فناوری­های شناختی، تهران، ایران.  
– قانعی­راد، محمدامین (1396). امید اجتماعی به­مثابه وجدان جمعی. نخستین همایش امید اجتماعی در ایران، 8 اسفند 1396، دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران. 
– قبادی، حسینعلی و کلاهچیان، فاطمه (1386). «تحلیل امید و یأس در اندیشه و داستان­پردازی مولوی». جستارهای زبانی، 4 (17): 149-174.
– قوام، ابوالقاسم و هاشمی، زهره (1391). «امید و ناامیدی در بوف کور: تحلیل مفاهیم انتزاعیِ بوف کور براساس نظریۀ استعارۀ مفهومی». جستارهای زبانی، 5 (20): 143-170.
– کووچش، زلتن (1393). مقدمه­ای کاربردی بر استعاره. ترجمۀ شیرین پورابراهیم. تهران: سمت.
– مشکین­فام، مهرداد (1399). دستوری­شدگی حرف تعریف نامعین فارسی براساس دستور ساختی. رسالۀ دکتری، دانشگاه بوعلی­سینا، همدان، ایران. 
– مشکین‌فام، مهرداد و نغزگوی‌کهن، مهرداد (1401). «ساخت‌های نامعین کاربردی در فارسی معاصر». زبان و زبان‌شناسی، 17 (34): 61-86.
– ناصری، ناصر و قریشی، مهری (1392). «تجلّی یأس و امید در شعر سیاوش کسرایی». بهارستان سخن، 9 (21): 37-56.
– نوریان، بیتا (1399). «تحلیل طرحواره­های شناختی غم و امید در اشعار فریدون مشیری». مطالعات زبان و ادبیات غنایی، 10 (34): 109-122.
– هدایت، صادق (1330). حاجی آقا. تهران: انتشارات جاویدان.
– Akhtar, S. (2015). Hopelessness: Developmental, Cultural, and Clinical Realms. London: Karnac Books.
– Akhtar, S. (2017). A Web of Sorrow: Mistrust, Jealousy, Lovelessness, Shamelessness, Regret, and Hopelessness. London: Karnac Books.
– Barnett, M. D. (2014). “Future orientation and health among older adults: The importance of hope”. Educational Gerontology, 40(10): 745-755.
– Beck, A. T., Weissman, A., Lester, D., & Trexler, L. (1974). “The measurement of pessimism: The Hopelessness Scale”. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 42(6): 861-865.
– Beck, A. X, Kovacs, M., & Weissman, A. (1975). “Hopelessness and suicidal behavior: An overview”. Journal of the American Medical Association, 234: 1146-1149.
– Booij, G. (2010). Construction Morphology. Oxford and New York: Oxford University Press.
– Bronk, K. C., Hill, P. L., Lapsley, D. K., Talib, T. L., & Finch, H. (2009). “Purpose, hope, and life satisfaction in three age groups”. Journal of Positive Psychology, 4 (6): 500-510.
– Cairns, D (2020). Hope in archaic and classical Greek. In: C. Blöser and T. Stahl (eds), The Moral Psychology of Hope, 15-36, Lanham MD: Rowman and Littlefield.
– Croft, W. (2001). Radical construction grammar: Syntactic theory in typological perspective. Oxford: Oxford University Press.
– Feldman, D. B., & Snyder, C. R. (2005). “Hope and the meaningful life: Theoretical and empirical associations between goal-directed thinking and life meaning”. Journal of Social and Clinical Psychology, 24 (3): 401–421. 
– Fergusson, D. M., Beautrais, A.  L., & Horwood, L.  J. (2003). “Vulnerability and resiliency to suicidal behaviours in young people”. Psychological Medicine, 33: 61–73.
– Fowler, D. R., Weber, E. N., Klappa, S. P., & Miller, S. A. (2017). “Replicating future orientation: Investigating the constructs of hope and optimism and their subscales through replication and expansion”. Personality and Individual Differences, 116: 22-28.
– Goldberg, A. E. (2006). Constructions at work: The nature of generalization in language. Oxford: Oxford University Press.
– Guttman, S. A., Jones R. L., & Parrish, S. M (Eds.). (1980). The Concordance to the Standard edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud. Boston, MA: G. K. Hall.
– Heine, B., U. Claudi, and F. Hünnemeyer (1991). From Cognition to Grammar: Evidence from African Languages. In: B. Heine and E. C. Traugott (Eds.), Approaches to Grammaticalization, 1–2 (Typological Studies in Language 19), Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins. 
– Hilpert, M. (2008). Germanic future constructions: A usage-based approach to language change. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
– Hoffmann, T., & Trousdale, G. (2011). “Variation, change and constructions in English”. Cognitive linguistics, 22: 1-23.
– Hollmann, W. B. (2003). Synchronic and diachrony of English periphrastic causatives: Adiachronic prespective. PhD dissertation, University of Manchester.
– Hollmann, W. B., & Siewierska, A. (2007). “A construction grammar account of possessive constructions in Lancashire dialect: some advantages and challenges”. English language and linguistics, 11: 407-424.
– Howell, A. J., & Larsen, D. J. (2015). Understanding other-oriented hope. Cham: Springer.
– Jarvie, I.C. (1970). Towards a Sociology of the Cinema (ILS 92) (1st ed.). Routledge.
– Joybari, M. M., & Sharifi, N. (2015). “Role of hope and national pride in predicting happiness”. Psychological Research, 18 (1): 75-88.
– Kövecses, Z. (2000). Metaphor and emotion: Language, culture, and body in human feeling. Cambridge: Cambridge University Press.
– Kövecses, Z. (2002). Metaphor: A practical introduction. Oxford and New York: Oxford University Press.
– Kövecses, Z. (2010). Metaphor: A practical introduction. Oxford and New York: Oxford University Press.
– Kövecses, Z. (2020). Emotion concepts in a new light. Rivista Italiana di Filosofia del Linguaggio, SFL- Language and emotions, 42-54.
– Lackoff, G. (1987). Women, fire, and dangerous things: What categories reveal about the mind. Chicago: University of Chicago Press.
– Lakoff, G., & M. Johnson. (1980). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago Press.
– Lakoff, G., Espenson, J., & Schwarts, A. (1991). Second draft copy: Master metaphor list. Berkeley: University of California (Cognitive Linguistics Group).
– Lamis, D. A., & Lester, D. (2013). “Gender differences in risk and protective factors for suicidal ideation among college students”. Journal of College Student Psychotherapy, 27(1): 62-77.  
– Langacker, R. W. (1987). Foundations of cognitive grammar. Volume I: Theoretical prerequisites (Vol. 1). Stanford University Press.
– Langacker, R. W. (2005). “Construction grammars: Cognitive, radical, and less so”. Cognitive linguistics: Internal dynamics and interdisciplinary interaction, 32: 101-159.
– Lazarus, R. S. (1991). Emotion and adaptation. New York: Oxford University Press.
– Lazarus, R. S. (1999). Hope: An emotion and a vital coping resource against despair. Social Research, 66: 653–678.
– Martins, A. R., Crespo, C., Salvador, Á., Santos, S., Carona, C., & Canavarro, M. C. (2018). “Does hope matter? Associations among self-reported hope, anxiety, and health-related quality of life in children and adolescents with cancer”. Journal of Clinical Psychology in Medical Settings, 25 (1): 93-103.
– Nolen-Hoeksema, S., & Hilt, L. M. (2009). Gender differences in depression. In I. H. Gotlib & C. L. Hammen (Eds.), Handbook of depression, 386–404. New York, NY: The Guilford Press.
– Pragglejaz. (2007). “MIP: A method for identifying metaphorically used words in discourse”. Metaphor and symbol, 22 (1): 1-39.
– Quigley, M. T., & Christianson, T. (2008). Hope Research Study: Metaphors and Symbols of Hope (September 26, 2008). Available at:
– Rand, K. L. (2009). “Hope and optimism: Latent structures and influences on grade expectancy and academic performance”. Journal of Personality, 77(1): 231-260.
– Rosch, E. (1978). Principles of categorization. In E. Rosch and B.B. Lloyd (eds.), Cognition and categorization, 27-48. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
– Ruiz, J. H. (2007). “Conceptual metaphors in fairy tales. The cases of: acquiescence is swallowing, intelligence is light, a child is hope of change and renewal”, darkness is. Interlingüística, (17): 475-482.
– Šarić, L. (2020). “Metaphorical conceptualization of hope (nada) in Croatian: A corpus-based study”. Journal of Contemporary Philology, 3 (2): 7-27.
– Shanahan, M. L. (2018). Hope, Optimism, and Hopelessness: Conceptual Distinctions and Empirical Associations with Suicidal Ideation. Master of Science thesis, Purdue University, Indianapolis, Indiana.
– Snyder, C. R. (2002). “Hope theory: Rainbows in the mind”. Psychological Inquiry, 13 (4): 249–275.
– Snyder, C. R., Harris, C., Anderson, J. R., Holleran, S. A., Irving, L. M., Sigmon, S. T., ... & Harney, P. (1991). “The will and the ways: development and validation of an individual-differences measure of hope”. Journal of personality and social psychology, 60 (4): 570-585.
– Tandon, D.  S., & Solomon, B.  S. (2009).  “Risk and protective factors for depressive symptoms in urban African American adolescents”. Youth and Society, 41(1): 80–99.
– Tissari, H. (2017). Corpus linguistic approaches to metaphor analysis. In E. Semino, Z. Demjén and M. Park (eds.), The Routledge handbook of metaphor and language, 117–130. London: Routledge.
– Troister, T., D’Agata, M. T., & Holden, R. R. (2015). “Suicide risk screening: Comparing the Beck Depression Inventory-II, Beck Hopelessness Scale, and Psychache Scale in undergraduates”. Psychological Assessment, 27(4): 1500-1506. 
– Välimaa-Blum, R. (1993). “Intonation: a distinctive parameter in grammatical constructions”. Phonetica, 50(2): 124-137.
– Wetzel, R. D., Margulies, T., Davis, R., & Karam, E. (1980). “Hopelessness, depression, and suicide intent”. Journal of Clinical Psychiatry, 41: 159- 160.
– Zhang, W. C., Jia, C. X., Hu, X., Qiu, H. M., & Liu, X. C. (2015). “Beck Hopelessness Scale: Psychometric properties among rural Chinese suicide attempters and non-attempters”. Death Studies, 39 (7): 442-446.