زبان versus گزاره ؟ میشل مه‌یر و ادراک مسئله‌شناختی از زبان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه زبان و ادبیات فرانسه، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

بر مبنای این مشاهدات که زبان ـــــ langage یا logos ـــــ جوهری پرسشی دارد و موجودیت آن در گرو «تفاوت مسئله‌شناختی» است، میشل مه‌یر زوج پرسش/ پاسخ را به‌عنوان واحد پایه در بررسی‌های زبانی پیشنهاد می‌کند. برآیند تحلیل‌های او از وحدت تباینی این دو عنصر، مثلثی مسئله‌شناختی با سه ضلع هرمنوتیک/ معنی‌شناختی، بیانی/ برهانی و جدلی/ گفت‌وگویی است که هر نوع کنش زبانی، یعنی هر نوع تعامل پرسشی/ پاسخی اعم از درون‌ذهنی و بیناذهنی را در خود جا می‌دهد. میان این مثلث و چیزی که مه‌یر آن را «الگوی کلاسیک نحو، معنی‌شناسی، کاربردشناسی» می‌نامد تقابل ضلع به ضلع وجود ندارد، خاصه که وجه معنی‌شناسی در هر دو الگو مشترک است. مه‌یر اما بر جدایی آن‌ها تأکید می‌کند، زیرا الگوی کلاسیک را تجسم «گزاره‌گرایی» در علوم زبان می‌داند. در ادراک مسئله‌شناختی از زبان، نقد‌ گزاره‌گرایی زبانی و نقد قضیه‌گرایی فلسفی بر هم مماس‌اند. دامنۀ این نقدها به اثبات‌گرایی نیز کشیده می‌شود که از نظر مه‌یر صورت رادیکال قضیه‌گرایی و گزاره‌گرایی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- مه‌یر، میشل (1400). «مسئله‌شناسی چیست؟»، ترجمۀ مازیار مهیمنی، تهران: فرهنگ‌بان، سال سوم، ش 9 و 10.
- مهیمنی، مازیار (1/1397). «پرسش‌گری چیست؟ راهی به مسئله‌شناسی میشل مه‌یر»، تهران:  نقدنامۀ زبان‌های خارجی، دورۀ اول، ش 1.
- مهیمنی، مازیار (2/1397). «مسئله‌شناسی امر تاریخی، در گذار به کتاب تاریخ چیست؟ اثر میشل مه‌یر»، تهران: نقدنامۀ زبان‌های خارجی، دورۀ اول، ش 2.
- مهیمنی، مازیار (1399). «طیف‌های عقلانیت و مرام در جهان‌بینی اکنون‌گرا از امروز تا خیام»، همدان: پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، دورۀ دهم، ش 19.
Œuvres de Michel Meyer
– (1979/1). Découverte et justification en science. Kantisme, néo-positivisme et problématologie, Paris : Klincksieck.
– (1979/2). « Dialectique, rhétorique, herméneutique et questionnement. Les fondements du langage », Revue internationale de philosophie, 127/128, 145-177.
– (1980). “Dialectic and Questioning: Socrates and Plato”, American Philosophical Quarterly, 17, 4, 281-289.
– (1981). « La conception problématologique du langage », Langue française, 52, 80-99.
– (1982/1). “Argumentation in the light of a theory of questioning”, Philosophy and Rhetoric, 25, 81-103.
– (1982/2). Logique, langage et argumentation, Paris : Hachette.
– (1983). Meaning and Reading. A Philosophical Essay on Language and Literature, Amsterdam: Benjamins.
– (1988). Rhétorique et littérature (éd.), Langue française, 79, Larousse.
– (1992). Langage et littérature. Essai sur le sens, tr. A. Lempereur et M. Meyer, Paris : PUF.
– (2004). Perelman. Le renouveau de la rhétorique (dir.), Paris : PUF.
– (2005/1). « Qu’est-ce que la problématologie ? », Argumentum, 4, 7-14.
– (2005/2). Qu’est-ce que l’argumentation ? Paris : Vrin, coll. Chemins philosophiques.
– (2009). De la problématologie. Philosophie, science et langage, Paris : PUF, coll. Quadrige, « Grands Textes » (éd. orig. Bruxelles : Mardaga, 1986).
– (2010). La Problématologie, Paris : PUF, coll. Que sais-je ?
– (2011). « La rhétorique dans l’histoire, d’Aristote à Perelman. Le renouveau contemporain de la rhétorique » (conf. 3 mars), Paris : Collège de France.
– (2012). Qu’est-ce que le refoulement ? (pdf), Paris : L’Herne.
– (2013). Qu’est-ce que l’Histoire ? Progrès ou déclin ? Paris : PUF.
– (2015). Questionnement et historicité (pdf), Paris : PUF (éd. orig. 2000).
– (2017). Qu’est-ce que le questionnement ? Paris : Vrin, coll. Chemins philosophiques.
 
D’autres références
– Agamben, Giorgio (2006). « Philosophie et linguistique », in La Puissance de la pensée, 51-66, Paris : Payot & Rivages (éd. orig. in Annuaire philosophique, Paris, Seuil, 1990).
– Duchesneau, François (1980). « Découverte et justification en science par Michel Meyer » (compte rendu), Dialogue, 19, 684-690.
– Fabre, Michel (2016). Le Sens du problème, Paris : De Boeck Éducation.
– Foucault, Michel (1966). Les Mots et les choses, Paris : Gallimard (tel).
– Genette, Gérard (1966). « L’utopie littéraire », in Figures I, 123-132, Paris : Seuil (points).
– Guilbert, Thierry (2010). « Pêcheux est-il réconciliable avec l’analyse du discours ? Une approche interdisciplinaire », Semen, 29, 127-139.
– Jacques, Francis (1979). Dialogiques. Recherches logiques sur le dialogue, Paris : PUF.
– Jacques, Francis (1985). L’Espace logique de l’interlocution, Paris : PUF.
– Kristeva, Julia (1970). « Une poétique ruinée », in Mikhaïl Bakhtine, La Poétique de Dostoïevski, 5-29, Paris : Seuil (points).
– Lederer, Marianne (2016). « Pourquoi une cinquième édition d’Interpréter pour traduire de Danica Séleskovitch et Marianne Lederer ? », Forum 14 : 1, 64-78, John Benjamins Publishing Company.
– Lévi-Strauss, Claude (1958). Anthropologie structurale, Paris : Plon.
– Macé, Marielle (2020). « Place Syntagma. Grammaire des attachements » (conférence prononcée le 30 novembre 2020, dans le cadre du séminaire « Formes de vie et expressivité », organisé par Alexandre Gefen).
– Maingueneau, Dominique (2004). Le Discours littéraire. Paratopie et scène d’énonciation, Paris : Armand Colin.    
– Pêcheux, Michel (1982). « Sur la (dé-)construction des théories linguistiques », Documentation et recherche en linguistique allemande contemporaine – Vincennes, 27, 1-24.
– Robert, Jean-Dominique (1983). « Meyer, Michel, Découverte et justification en science » (compte rendu), Laval théologique et philosophique, 39/1, 109-110.
– Salavastru, Constantin (2010). « Critique de la problématologie », Revue internationale de philosophie, 253 (3), 451-456.
– Séleskovitch, Danica (1985). « Interprétation ou interprétariat ? », Meta, 30 (1), 19-24.
– Todorov, Tzvetan (1981). Mikhaïl Bakhtine, le principe dialogique, Paris : Seuil.