نظریه واژگان و قواعد در برابر واجشناسی زایشی: مطالعه‌ای بر روی تصریف گذشته افعال زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

در این پژوهش به ارزیابی تفسیر واجشناسی زایشی و نظریه «واژگان و قواعد» از تصریف گذشته افعال فارسی پرداختیم. به‌همین‌منظور، آزمونی طراحی کردیم که در آن ۵۲ شبه‌واژه مشابه با افعال نامنظم فارسی را به مشارکان ارائه کرده و از آنها خواستیم تا تصریف گذشته مطلوب‌شان را از بین گزینه‌های ارائه‌شده انتخاب کنند. نتایج نشان داد که نه تنها هیچ قاعده واجشناختی‌ای در تصریف گذشته افعال نامنظم وجود ندارد، بلکه وجود افعال دوگونه (افعالی با دو ستاک گذشته) مانع از صورت‌بندی هرنوع قاعده ساختاری برای این دسته از افعال می‌شود. نتایج همچنین نشان داد که تصریف نامنظم افعال نامنظمی که ستاک‌شان به -in ختم می‌شود، به‌دلیل محدودیت‌های واج‌آرایانه است و نه قواعد واجشناختی. ستاک‌های تک‌هجایی و ستاک‌های مختوم به ، به‌دلیل فقدان قدرت تداعی‌گرایانه، که به‌نوبه خود، به‌ترتیب، به‌دلیل ساختار هجایی‌شان و فاصله‌گیری تاریخی از ساختار آوایی کانونی افعال نامنظم است، از وند -id در تصریف گذشته‌شان بهره می‌برند. علاوه‌براین، نتایج به‌دست‌آمده از این ایده که فقدان ستاک گذشته یا اختلال در بازیابی ستاک گذشته، عملکرد پیش‌فرض مکانیسم قاعده و تصریف منظم را به‌همراه دارد، حمایت می‌کند. درحالیکه فرضیات نظریه «واژگان و قواعد» طبقه‌بندی دوگانه منظم/نامنظم را به‌همراه دارد، نتایج نشان داد دسته سومی از افعال، با نام آلترناتیو، در زبان فارسی وجود دارد که محل رقابت شانه‌به‌شانه دو مکانیسم قاعده و برش است و عملکرد هریک تصریفی متفاوت را برای این افعال به‌همراه دارد: مکانیسم قاعده با افزودن وند -id و مکانیسم حافظه با تداعی -d در انتهای ستاک‌های دوهجایی مختوم به -ɒn.

کلیدواژه‌ها


  • اسلامی، محرم،. شریفی آتشگاه، م،. علیزاده لمجیری، ص،. و زندی، ط. (1383). واژگان زایای زبان فارسی. مجموعه مقالات اولین کارگاه پژوهشی زبان فارسی و رایانه. مجموعه مقاالت اولین کارگاه پژوهشی زبان فارسی و رایانه، تهران.
    - انوری، ح،. و احمدی گیوی، ح. (1388). دستور زبان فارسی ۵ (ص. 1۳۳). انتشارات فاطمی.
    - انوشه، م. (1396). بازنگری در تصریف زمان گذشته در زبان فارسی بر پایۀ نظریۀ صرف توزیعی. جستارهای زبانی، ۳(1)، ۲۳–
    .۹۳
    - رنجی، م. (1356). توزیع گونه های ستاک فعل های باقاعده و بی قاعده در زبان فارسی و قواعد واژ -واجی حاکم بر آنها {کارشناسی ارشد}. دانشگاه تهران.
    - شریعت، م. (1364). دستور زبان فارسی. تهران. انتشارات اساطیر.
    - صادقی، ع. ا،. و ارژنگ، غ. (1358). دستور سال دوم آموزش متوسطه عمومی فرهنگ و ادب. آموزش و پرورش.
    - صفردوست، ع. (1395). تصریف زمان دستوری افعال زبان فارسی و شیوه پردازش آن: رویکردی زبان-روانشناختی {کارشناسی
    ارشد}. دانشگاه تربیت مدرس.
    - صفردوست، ع،. و کردزعفرانلو کامبوزیا، ع. (1400). توزیع واج های خیشومی در خوشه دو هم خوانی؛ و ویژگی های توزیعی-
    واج شناختی وام واژهها در زبان فارسی. علم زبان، .2019.36693.1139ls/10.22054/org.doi://https
    - کاشف، غ. (1329). دستور زبان فارسی. مطبعه شمس.
    - کردزعفرانلوکامبوزیا، ع،. آقاگلزاده، ف،. تاجآبادی، ف،. و عاصی، م. (1394). بررسی واژ-واجی ستاک گذشته در زبان فارسی. جستارهای زبانی، ۱(4)، ۵۵۹-۵۳1.
    - کرمپور، ف،. بی جن خان، م،. و چراغی، ز. (1390). تجزیه و تحلیل واج شناختی افعال بی قاعده زبان فارسی معاصر: رویکرد بهینگی. پژوهش های زبانی، 1(۵)، ۹۵-۲1.
    - مشکوه الدینی، م. (1388). دستور زبان فارسی: واژگان و پیوندهای ساختی. سمت.
    - منصوری، م. (1391). تحلیل فرایندهای واجی فعل در زبان فارسی. زبان پژوهی،۳، ۵۵۳-۵11.
    - وثوقی، ح. (1373). قوانین صوتی در زبان فارسی. در مجموعه مقالات دومین کنفرانس زبانشناسی نظری و کاربردی (صص. ۲۳۲-۲۱۲). دانشگاه تهران.

- Alamolhoda, M. (2000). Phonostatistics and Phonotactics of the Syllable in Modern Persian (Vol. 89). Finnish Oriental Society.
- Berko, J. (1958). The child’s learning of English morphology. Word, 14, 150–177.
- Bijankhan, M., Sheykhzadegan, J., Bahrani, M., & Ghayoomi, M. (2011). Lessons from Building a Persian Written Corpus: Peykare. Language Resources and Evaluation, 45(2), 143–164.
- Bybee, J. L., & Moder, C. L. (1983). Morphological Classes as Natural Categories. Language, 59(2), 251–270.
- Bybee, J. L., & Slobin, D. I. (1982). Rules and schemas in the development and use of the English past tense. https://doi.org/10.1353/LAN.1982.0021
- Chomsky, N. & Halle, M., (1968). The sound pattern of English. United Kingdom: MIT Press.
- Cowan, J. R., & Yarmohammadi, L. (1978). The Persian verb Reconsidered. Archi Orientalni.
- Halle, M., & Marantz, A. (1993). Distributed morphology and the pieces of inflection. The View from Building 20, 111–176.
- Kim, J. J., Pinker, S., Prince, A., & Prasada, S. (1991). Why no mere mortal has ever flown out to center field. Cognitive Science, 15(2), 173–218. https://doi.org/10.1016/0364-0213(91)80005-P
- Kim, J., Marcus, G. F., Pinker, S., Hollander, M., & Coppola, M. (1994). Sensitivity of children’s inflection to grammatical structure. Journal of Child Language, 21, 173–209.
- Kuczaj, S. A. (1977). The acquisition of regular and irregular past tense forms. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 16(5), 589–600.
- Mackay, D. G. (1976). On the Retrieval and Lexical Structure of Verbs. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 15, 169–182.
- Marcus, G. F., Brinkmann, U., Clahsen, H., Wiese, R., & Pinker, S. (1995). German Inflection: The Exception That Proves the Rule. Cognitive Psychology, 29(3), 189–256. https://doi.org/10.1006/cogp.1995.1015
- Marcus, G. F., Pinker, S., Ullman, M. T., Hollander, M., Rosen, T. J., & Xu, F. (1992). Overregularization in language acquisition. Monographs of the Society for Research in Child Development, 57(4), 1–182.
- Pinker, S. (1991). Rules of language. Science, 253(5019), 530–535.
- Pinker, S. (1998). Words and rules. Lingua, 106(1), 219–242. https://doi.org/10.1016/S0024-3841(98)00035-7
- Pinker, S. (1999). Words and rules: The ingredients of language (1st ed). Basic Books.
- Pinker, S., & Prince, A. (1988). On Language and Connectionism: Analysis of a Parallel Distributed Processing Model of Language Acquisition. Cognition, 28(1–2), 73–193. https://doi.org/10.1016/0010-0277(88)90032-7
- Pinker, S., & Prince, A. (1991). Regular and Irregular Morphology and the Psychological Status of Rules of Grammar. Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society, 17(1), 230–251. https://doi.org/10.3765/bls.v17i0.1624
- Prasada, S., & Pinker, S. (1993). Generalisation of regular and irregular morphological patterns. Language and Cognitive Processes, 8(1), 1–56. https://doi.org/10.1080/01690969308406948
- Prince, A., & Smolensky, P. (2004). Optimality theory: Constraint interaction in generative grammar. Blackwell Pub.
- Rumelhart, D. E., & McClelland, J. L. (1986). On learning the past tenses of English verbs. In D. E. Rumelhart, J. L. McClelland, & C. Asanuma (Eds.), Parallel Distributed Processing: Explorations in the Microstructure of Cognition (Vol. 2, pp. 216–271). MIT press.
- Slobin, D. I. (1971). On the learning of morphological rules. In D. I. Slobin, The Ontogenesis of Grammar: A Theoretical Symposium. Academic Press.
- Slobin, D. I. (1973). Cognitive prerequisites for the development of grammar. In C. Ferguson & D. I. Slobin (Eds.), Studies of child language development (pp. 175–208). Holt, Rinehart, & Winston.
- Ullman, M. T. (1993). The computation of inflectional morphology [Thesis, Massachusetts Institute of Technology]. https://dspace.mit.edu/handle/1721.1/12489
- Ullman, M. T., Corkin, S., Coppola, M., Hickok, G., Growdon, J. H., Koroshetz, W. J., & Pinker, S. (1997). A neural dissociation within language: Evidence that the mental dictionary is part of declarative memory, and that grammatical rules are processed by the procedural system. J. Cognitive Neuroscience, 9(2), 266–276.