«تداخل زبانی ناخودآگاه» پدیده‌ای ناشناخته‌ در شعر خاقانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زنجان

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زنجان

چکیده

خاقانی از زمرة دیرآشناترین شاعران زبان فارسی است. یکی از عواملی که موجب این دیرآشنایی شده، اما تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است، «تداخل زبانیِ ناخودآگاه» است که در آثار شاعران و نویسندگان دوزبانه پدید می‌آید. با توجه به اینکه موطن اصلی خاقانی شهر شروان از بلاد آذربایجان است، می‌توان به ترکی بودن زبان مادری او حکم کرد. منظور از تداخل زبانی ناخودآگاه در شعر خاقانی، به کارگیری مضمون‌ها، الگوها و قواعدی از زبان ترکی است که منجر به ایجاد صورت‌های زبانی نامأنوس در شعر وی شده است. در مقالة حاضر به معرفی تداخل زبانی ناخودآگاه در شعر خاقانی در دو گروه پرداخته‌ایم: ترکیب‌هایی که معادل فارسی ندارند، و ترکیب‌هایی که معادل فارسی دارند؛ اما معادل فارسی آنها متفاوت از معادل ترکی است. توجه به این پدیده، دریافت معنای دقیق بسیاری از شعرهای خاقانی را ممکن خواهد ساخت و ابهامات فراوانی را از شعر او خواهد زدود.

کلیدواژه‌ها


- استعلامی، محمد (1387)، نقد و شرح قصاید خاقانی، 2 جلد، چاپ اول، تهران: زوار.
- امامی، نصرالله (1387)، ارمغان صبح، چاپ چهارم، تهران: جامی.
- انوری، حسن (1388)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.
- انوری، علی بن محمد (1372)، دیوان انوری، به اهتمام مدرس رضوی، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
- بادلی، مجید- احمدی لفورکی، مهدی (1392)، »بررسی شیوه های برجسته سازی ترکیبات در قصاید خاقانی«، هشتمین همایش ترویج زبان و ادب فارسی.
- برزگر خالقی، محمدرضا (1387)، شرح دیوان خاقانی، چاپ اول، تهران: زوار.
- خاقانی، بدیل بن علی (1391)، دیوان خاقانی، تصحیح ضیاالدین سجادی، تهران: زوار.
- دشتی، علی (1357)، خاقانی شاعری دیرآشنا، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
- رضائیان، ابوالقاسم- ماحوذی، مهدی (1397)، »بررسی ساختاری قصاید خاقانی بر پایة الگوی زبانشناختی لیچ«، پژوهشنامه ادب غنایی، شماره ،32 صص 125-11
- سجادی، سیدضیاءالدین (1389)، فرهنگ لغات و تعبیرات دیوان خاقانی شروانی، دو جلد، چاپ سوم، تهران: زوار.
- سنائی غزنوی، مجدودبن آدم (1329)، حدیقهالحقیقه و شریعهالطریقه، به تصحیح مدرس رضوی، تهران: چاپخانه سپهر.
- سنگری، محمدرضا (1381)، »هنجارگریزی و فراهنجاری در شعر«، رشد آموزش زبا ن و ادب فارسی، شماره ،54صص1-4
- صفا، ذبیح الله (1378)، تاریخ ادبیات در ایران، ج دوم، چاپ چهاردهم، تهران: فردوس.
- صفوی، کوروش (1390)، از زبانشناسی به ادبیات، جلد،1 چاپ سوم، تهران: سورة مهر.
- عنصری (1363)، دیوان عنصری بلخی، به کوشش دبیرسیاقی، چاپ دوم، انتشارات کتابخانة سنائی.
- فرخی سیستانی، علی بن جولوغ (1371)، دیوان حکیم فرخی سیستانی، به کوشش دبیرسیاقی، تهران: زوار.
- فروزانفر، بدیعالزمان (1358)، سخن و سخنوران، چاپ سوم، تهران: خوارزمی.
- فضیلت بهبهانی، محمود (1388)، »نگاهی به دوزبانگی در واژههای مرکب خاقانی«، بوستان ادب، دوره اول، شماره اول، ص .132-151
- کزازی، میرجاللالدین (1374)، رخسار صبح، چاپ سوم، تهران: کتاب ماد (وابسته به نشر مرکز).
--------------(1391)، گزارش دشواریهای دیوان خاقانی، چاپ هفتم، تهران: مرکز.
- کندلی هریسچی، غفار (1374)، خاقانی شروانی (حیات، زمان و محیط او(، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ماهیار، عباس (1394)، برگزیدهای از دیوان خاقانی، چاپ اول، تهران: سمت.
- محسنی نیا، ناصر-غالمی، مجاهد (1389)، » نگاهی به شگردهای دشوارگویی خاقانی با تکیه بر شرح ابیاتی از او«،
بهار ادب، دوره،3 شماره ،2 صص -23 44
- معدن کن، معصومه (1389)، بزم دیرینه عروس، چاپ ششم، تهران: نشر دانشگاهی.
- منوچهری (1356)، دیوان منوچهری دامغانی، به تصحیح دبیرسیاقی، چاپ چهارم، تهران: زوار.
- Crystal, David. 2008. A Dictionary of Linguistics and Phonetics, 6th Edition, Blackwell Publishing.
- Richards, Jack C. and Richard Schmidt. 2002. Longman Dictionary