مطالعۀ تطبیقی آوانماها در دو زبان فارسی و کُردی: ساختار آوایی و رده‌شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات کُردی، دانشکده زبان و ادبیات، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

چکیده

آوانماها در دو زبان فارسی و کُردی با وجود داشتن ویژگی‌های مشترک، از نظر رده‌شناختی و آرایش هجایی- واجی (= ساختار آوایی) تفاوت‌های بنیادینی با هم دارند. این گونه از واژه‌ها در زبان فارسی از مقولۀ اسم به‌شمار می‌روند؛ در حالی‌که در زبان کُردی به سبب این‌که افزون بر آوانماهای اسمی، آوانماهای فعلی نیز وجود دارد، چنین واژه‌هایی عملاً به دو مقولۀ اسم و فعل تقسیم می‌شوند. از نظر ساختار هجایی- واجی نیز آوانماها، به‌عنوان یک خانوادۀ واژگانی خاصّ، در هر کدام از این دو زبان غالباً دارای الگوهای مشخصّی هستند که در واژه‌های دیگر وجود ندارد؛ در واقع الگوی توالی هجاها و ترکیب واج‌ها در آوانماها با واژه‌های غیرآوانمایی تفاوت دارد و ترکیب همخوان‌ها در این گونه از واژه‌ها با محدودیت‌هایی که در واژه‌های دیگر وجود دارد، مواجه نیست. الگوهای ساختار آوایی آوانماها در زبان فارسی غالباً مبتنی بر فرایند تکرار است، چه تکرار در هجا و چه تکرار در واج؛ به همین سبب موسیقی و هماهنگی در ریتم، شاخصۀ بارزی در ساختار آوانماهای این زبان محسوب می‌شود. در مقابل، در آوانماهای زبان کُردی تکرار در واج و هجا وجود ندارد و مشخصۀ ساختار آوایی آنها بر این فرایند مبتنی است که در حالت اسم مصدر یا حاصل مصدر همگی به واکۀ «ه/ ـە» /æ/ ختم ‌شوند. برای این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است، دو کتابِ فرهنگ نام‌آواها در زبان فارسی و فەرهەنگی ڕێژنە، به‌عنوان منبع داده‌ها قرار گرفتند و تمام نمونه‌های موجود در آنها، از جنبۀ ساختار هجایی- واجی بررسی و در الگوهای مشخصی دسته‌بندی شدند. برای بحث رده‌شناختی آوانماها نیز افزون بر این‌که از نظر دستوری امکان یا عدم امکان صرف آنها برای ساخت فعل لحاظ شده، به کاربرد آنها در زبان روزمرۀ سخنوران نیز توجّه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


– اسلامی، محرم و همکاران (1392). «نظام آوایی زبان فارسی در آینۀ آمار». نشریۀ زبان و زبان‌شناسی. دورۀ نهم، شمارۀ 18: 65-90.
– انوری، حسن و احمدی­گیوی، حسن (1368). دستور زبان فارسی (2). تهران: انتشارات فاطمی.
– بی‌جن‌خان، محمود (1392). نظام آوایی زبان فارسی. تهران: سمت.
– بی‌جن‌خان، محمود (1384). واج‌شناسی: نظریۀ بهینگی. تهران: انتشارات سمت.
– ثمره، یدالله (1374). آواشناسی زبان فارسی. چاپ چهارم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
– رحیمی، محمد (1391). توصیف ساختواژۀ گویش سورانی زبان کُردی. سنندج: انتشارات شیخی.
– قاسمی، مسعود (1377). «اسم صوت و کاربردهای یک نام‌آوا در فارسی و عربی». مجلۀ نامه پارسی. شمارۀ 9: 49-52.
– محمدی، فرهاد (1397). «آوانماها در زبان کُردی». فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد سنندج. سال دهم، شمارۀ 37: 171-191.
– محمدی، علی و نقشبندی، عبدالستار (1394). «تحلیل و بررسی نام‌آواهای زبان کُردی و پژوهشی در مصداق‌های فارسی و کُردی آن». پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، دانشگاه همدان. سال پنجم، شمارۀ 9: 243-256.
– مشکوة‌الدینی، مهدی (1364). ساخت آوایی زبان. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
– منصوری، مهرزاد (1396). «بررسی خوشه‌های همخوانی در کلمات تک‌‌هجایی زبان فارسی با توجه به بسامد، همسانی واکی وهمایی با هستۀ هجا». پژوهش‌های زبان‌شناسی. سال نهم. شمارۀ دوم: 43-58.
– نشاط، سیدمحمود (1356). «اسم صوت و کاربرد آن در زبان فارسی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال بیست و چهارم، شماره 1 و 2 (پیاپی 97 و 98): 283-298.
– نوبهار، مهرانگیز (1372). دستور کاربردی زبان فارسی، تهران: رهنما.
– نیکوبخت، ناصر (1388). «صوت‌آواها و نظریۀ منشأ زبان». پژوهش‌های ادبی. شمارۀ 3: 115-132.
– وحیدیان کامیار، تقی (1375). فرهنگ نام­آواها در زبان فارسی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
– یول، جورج (1379). نگاهی به زبان (یک بررسی زبان‌شناختی). ترجمۀ نسرین حیدری. چاپ چهارم. تهران: سمت.
– ئەحمەدی، ئیبراهیم. (١٣٨٨). فەرهەنگی دەنگەناو لە زمانی کوردیدا. سنە: ئاراس.
– تەوەکولی، عەبدولخالق (١٣٩٩). فەرهەنگی ڕێژنە. چاپی یەکەم. سنە. بڵاوکردنەوەی زانکۆی کوردستان.