بسط مفاهیم استعاری عشق در حوزۀ شکار (با تکیه بر استعارة «چهرۀ معشوق شکارگاه است» در ادبیات فارسی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت

2 کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت

چکیده

استعارۀ مفهومی یکی از روش‌های مناسب برای شناخت و بیان تجربۀ عاطفی و انتزاعی عشق است. شاعران، برای درک حالات معشوق، از طریق گسترش و برجسته‌سازی، از اصطلاحات حوزۀ شکار مانند ابزار و ادوات، ترفندهای شکار، مکان و ویژگی‌های شخصیتی مربوط به شکارچی و غیره، برای به‌وجود آمدن این نگاشت سود جسته‌اند و برای دستیابی به این مفهوم‌سازی از ابزارهای شناختی چون: استعارۀ مفهومی تصویری، انسان‌انگاری و مجاز مفهومی استفاده کرده‌اند. این تحقیق به دنبال آن است که نشان دهد اولاً چطور از دل مفاهیم متعدّد در کلان استعارۀ «عشق شکار است» مفهوم میدان شکار، توانسته به تنهایی در محیط و اعضای چهرۀ معشوق مکان‌مندی شود و پاسخگوی دیگر ملزومات شکار گردد؟ ثانیاً چگونه برای آشکار ساختن اطوار و احساسات معشوق، از استعارات بدنیِ چهرۀ معشوق در به‌وجود آمدن کلان استعارۀ دیگری به نام «چهرۀ معشوق میدان شکار است» کمک گرفته‌ شده ‌است؟ نتایج به‌دست آمده از این مقاله نشان می‌دهد چهرة معشوق همانند میدانی جنگی در نظر گرفته ‌شده است، یعنی با مژه‌هایش تیر می‌زند، از ابرویش کمان درست می‌کند، با گیسویش کمند می‌اندازد، در زنخدانش چاه می‌کند تا عاشق را گرفتار یا «کشتة» خود کند. نتایج به‌دست آمده از خوانش ابیات تحقیق، بسط و گسترش کلان استعارۀ «عشق شکار است» را با استفاده از ابزارهای شناختی تأیید و اثبات می‌کند و همچنین ارتباط نگاشت‌های این تحقیق «چهرۀ معشوق میدان شکار است» و «معشوق شکارچی است» را با نگاشت‌های «عشق انسان است» و «عشق سلطان است» محکم می‌کند.

کلیدواژه‌ها


  • اسپرهم، داوود؛ تصدیقی، سمیه (1397). «استعارۀ شناختی عشق در مثنوی مولانا»، متن پژوهی ادبی، سال 22، شمارۀ 76، تابستان، 88-113.
  • افراشی، آزیتا؛ حسامی، تورج (1392). «تحلیل استعاره‌های مفهومی در یک طبقه‌بندی جدید با تکیه بر نمونه‌هایی از زبان فارسی و اسپانیایی»، پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، سال 3، شمارۀ 5، بهار و تابستان، 142-165.
  • افراشی، آزیتا؛ صامت جوکندان، سیدسجاد (1391). «استعاره‌های مفهومی رنگ در زبان فارسی: تحلیلی شناختی و پیکره بنیاد»، مجموعه مقالات دانشگاه طباطبایی، شمارۀ 280، 42-54.
  • افراشی، آزیتا؛ مقیمی‌زاده، محمدمهدی (1393). «استعاره‌های مفهومی در حوزۀ شرم با استناد به شواهدی از شعر کلاسیک فارسی»، زبان‌شناخت، سال 5، شمارۀ 2، پاییز و زمستان، 1-20.
  • آیاد، مریم (1393). «استعارۀ مفهومی عشق در غزلیات سنایی، عطار و مولانا». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، 1393.
  • آیاد، مریم؛ زرقانی، سید مهدی؛ مهدوی، محمد جواد (1392). «تحلیل استعاره‌های شناختی عشق در غزلیات سنایی»، جستارهای ادبی، شماره 183، 1-30
  • بارانی، محمد؛ نسیم بهار، علی‌اصغر (1391). «تکرار در معانی عاطفی و زبان هنری غزلیات سعدی»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال 10، شمارۀ 18، بهار و تابستان، 29-50.
  • بارسلونا، آنتونیو (1390). استعاره و مجاز با رویکردی شناختی، مترجم فروزان سجودی؛ لیلا صادقی؛ تینا امراللهی، تهران: نشر جهان.
  • بهمنی، کبری؛ نیک‌منش، مهدی (1394). « ارتباط بینا‌متنی دیوان حافظ و آثار روزبهان بقلی»، کهن نامۀ ادب پارسی، سال 6، شماره 1 (علمی-پژوهشی)، بهار، 70-47.
  • پورابراهیم، شیرین (1394). «سازوکارهای شناختی و نقش آنها در مفهوم سازی دعا»، زبان‌شناخت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال6، شمارۀ 1، بهار و تابستان، 47-27.
  • پورابراهیم، شیرین؛ گلفام، ارسلان؛ آقاگل‌زاده، فردوس؛ کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه (1391). «بررسی معنی شناختی استعاره صورت در زبان قرآن»، فصلنامه لسان مبین، سال 4، دورۀ جدید، شمارۀ 9، پاییز، 10-18.
  • حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد (1389). دیوان حافظ، به اهتمام جهانگیر منصور، تهران: دوران، چاپ چهل و هشتم.
  • خزعلی، انسیه؛ انصاری، نرگس (1392). «تصویرپردازی شعری در شعر عاشورایی فارسی و عربی (تصویر استعاری)»، دوفصلنامۀ پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دورۀ 1، شمارۀ 1(پیاپی 1)، بهار و تابستان، 47-69.
  • رضا، عنایت‌الله (1374)، ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • زرقانی، سیدمهدی؛ مهدوی، محمد جواد؛ آیاد، مریم (1393). «تطور استعارۀ عشق از سنایی تا مولانا»، دو فصلنامۀ ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، سال 6، شمارۀ 11، پاییز و زمستان، 43-79.
  • زنگویی، اسدالله؛ شعبانی‌ ورکی، بختیار؛ فتوحی، محمود؛ مسعودی، جهانگیر (1389). «استعاره: مفهوم، نظریه‌ها و کارکردهای آن در تعلیم و تربیت»، مطالعات تربیتی و روان‌شناختی، دورۀ یازدهم، شمارۀ 1، 70-108.
  • زور ورز، مهدیس؛ افراشی، آزیتا؛ عاصی، سیدمصطفی (1392). «استعاره‌های مفهومی شادی در زبان فارسی یک تحلیل پیکره‌مدار»، زبانشناسی و گویش‌های خراسان، شمارۀ پیاپی 9، پاییز و زمستان، 50-72.
  • سبزعلیپور، جهاندوست؛ رستمی جوریابی، راضیه (1697)، «مفهوم‌سازی استعاری و مبانی فرهنگی آن در ادبیات فارسی (مطالعة موردی: عشق شکار است»، فصلنامة مطالعات زبانی- بلاغی، سال 9، شمارة 18، 233- 260.
  • سعدی شیرازی، مصلح بن عبدالله (1366). دیوان غزلیات، دکتر خلیل خطیب رهبر، تهران: سعدی.
  • صباحی گراغانی، حمید؛ حیدریان شهری، احمدرضا (1394). «بررسی زبان ‌شناختی استعاره‌های مربوط به اعضای بدن در سورة بقره (رویکرد شناختی)»، دو فصلنامة پژوهش‌های قرآنی در ادبیات، سال دوم، شمار‌ة دوم، پیاپی چهارم، پاییز و زمستان، 1-30.
  • صفا، ذبیح الله (1386). تاریخ و ادبیات در ایران (جلد دوم)، (خلاصۀ جلد سوم، بخش اول- دوم)، تلخیص از دکتر سیدمحمد ترابی، تهران: فردوس، چاپ هجدهم.
  • عدالت‌پور، هادی (1393). «جلوه‌های ناز معشوق در شعر حافظ»، شعر‌پژوهی، شمارۀ 22، زمستان، 153-170. 
  • فتوحی، محمود (بی‌تا). «تحلیل تصویر دریا در مثنوی»، پژوهشنامه علوم انسانی، دانشگاه تربیت‌معلم تهران.
  • قادری، سلیمان (1392)، «استعاره، بدن و فرهنگ، مفهوم‌پردازی دل، جگر، چشم و دل در بوستان سعدی»، نقد ادبی، سال 6، شمارة 23، 105-123.
  • قوام، ابوالقاسم؛ اسپرغم، ثمین (1394). «بررسی استعاره‌های «عشق» و «معشوق» در دوبیتی‌های عامیانۀ منطقۀ خراسان بر بنیاد نظریۀ استعارۀ شناختی»، کهن‌نامۀ ادب پارسی: سال6 ، شمارۀ 3 ، 1-27.
  • کووچش، زولتان (1394). استعاره در فرهنگ جهانی‌ها و تنوع، مترجم نیکتا انتظام، تهران: سیاهرود.
  • کووچش، زولتان (1396). استعاره مقدمه‌ای کاربردی، ترجمه جهانشاه میرزا بیگی، تهران: نشر آگاه، چاپ یکم.
  • کووچش، زولتان (1393). مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره، ترجمه شیرین پور ابراهیم، تهران: نشر سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، چاپ یکم.
  • گندمکار، راحله؛ طبیب‌زاده، امید (1396). «بررسی مجاز در زبان فارسی بر مبنای نظریۀ مفاهیم واژگانی و الگوی شناختی»، زبان‌پژوهی، سال نهم، شمارۀ 23، تابستان، 152-176.
  • لیکاف، جرج؛ جانسون، مارک (1394). استعاره‌هایی که با آن زندگی می‌کنیم، مترجم هاجر آقا ابراهیمی، تهران: انتشارات علمی.
  • منصف، مصطفی؛ صیادی، احمد‌رضا (1388). «کدام افضل است؟ عشق یا محبت»، ادب و زبان، شماره 22، دورۀ جدید، 268-273.
  • منصور احمد، حافظ (1385). «تصویر در شعر سعدی»، نامۀ پارسی، سال 11، شمارۀ 1، بهار، 74-67.
  • هاشمی، زهره (1389). «نظریۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون»، ادب‌پژوهی، شمارۀ 12، تابستان، 119-140.
  • هاشمی، زهره (1392). بررسی نظام‌های استعاری عشق در پنج متن عرفانی، پایان‌نامۀ دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد.
  • هاشمی، زهره (1392). «زنجیره‌های استعاری محبت در تصوف (بررسی دیدگاه صوفیه دربارۀ محبت از قرن دوم تا ششم هجری بر بنیاد نظریۀ استعارۀ مفهومی»، نقد ادبی، شمارۀ 22، تابستان، 29-48.
  • هاشمی، زهره (1394). عشق صوفیانه در آینه استعاره نظا‌م‌های استعاری عشق در متون عرفانی منثور بر اساس نظریه استعاره شناختی، تهران: علمی.
  • هاشمی، زهره؛ قوام، ابوالقاسم (1392). «نگرش احمد غزالی به عشق بر بنیاد نظریۀ استعاره شناختی»، ادب‌پژوهی، شمارۀ 26، زمستان، 49-71.
  • ویسی، الخاص؛ ورکی، غلامحسین (1394). «تحلیل ساختار زبان قرآن، در چارچوب نظریه‌ی معاصر استعاره»، پژوهش‌های ادبی قرآنی، شماره 9 ، 80- 100.