گویش‌شناسی اشعار باباطاهر و اهمیت آن در بازسازی زبان بومی پیشین همدان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد دانشگاه گوته فرانکفورت آلمان

چکیده

بررسی ویژگی‌های گویشی اشعار باباطاهر از دیرباز همواره مورد توجه شمار زیادی از پژوهشگران شاخه‌های مختلف علوم انسانی قرار گرفته است ولی با وجود پژوهش‌های بسیار، نتایج ارائه شده به دلیل استفاده از شیوه‌های بررسی نادرست، اشتباهات چشمگیری را به همراه دارند. عمده این مشکلات از آگاهی ناکافی از دانش رده‌شناسی زبان‌های ایرانی نشأت می‌گیرند. در این پژوهش ابتدا به بررسی و نقد نظریات موجود در این زمینه پرداخته شده و سپس الگویی جدید برای بررسی متون مکتوب که دارای ویژگی‌های گویشی هستند، ارائه می‌شود. با توجه به دستاوردهای نوین دانش رده‌شناسی زبان‌های ایرانی و برپایه الگوهای مطرح شده در این پژوهش، زبان اشعار باباطاهر بررسی شده و با استفاده از شیوه تطبیقی مبتنی بر توجه به درجه تشخیص مؤلفه‌های دستوری و در نظر گرفتن فهلویات دیگر همدان و گویش کلیمیان همدان به تعیین زبان این اشعار پرداخته می­شود. پرسش دیگری که در این پژوهش به آن پاسخ داده می­شود این است که آیا از این اشعار، در کنار دیگر فهلویات این منطقه و گویش کلیمیان همدان می­توان در بازسازی زبان محلی پیشین این شهر استفاده کرد. 

کلیدواژه‌ها


-  ادیب طوسی، محمد امین (1337). «فهلویات لری»، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال 10، ش 1 : 1 - 16.
-  اذکائی، پرویز (1375). باباطاهرنامه، هفده گفتار و گزینه اشعار، انتشارات توس.
-  اذکائی، پرویز (1385). فرهنگ مردم همدان، انتشارات دانشگاه بوعلی سینا همدان.
-  ایزد پناه، حمید (1391). فرهنگ لکی، انتشارات اساطیر. 
-  بهار، مهرداد (1357). «چند به گویش همدانی از باباطاهر»، پژوهشنامه فرهنگستان زبانایران، ش 3، آبانماه 1357، 5 - 22 .
-  تاج الحلاوی، علی بن محمد (1340). دقایق الشعر، مصحح سیدمحمدکاظم امام، انتشارات دانشگاه تهران.
-  تفضلی، احمد (1350). اطلاعاتی درباره لهجه پیشین اصفهان، نامه مینوی، تهران، 85-140.
-  جعفری چهرقانی، حسین (1396). «واژگان تاتی در اشعار باباطاهر»، فصلنامه دیار، شماره ۵، زمستان ۱۳۹۶.
-  حسینی آبباریکی، سید آرمان (1392). «بررسی ویژگی‌های زبانی و دستوری دوبیتی‌های باباطاهر همدانی»، پیام بهارستان، دوره 2، سال پنج، شماره 20: 39-61.
-  دبیرمقدم، محمد (1392). رده‌شناسی زبان‌های ایرانی، جلد دوم، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
-  راستگوفر، سید محمد؛ راستگوفر، محمد فرید (1392). «نکته سنجی‌های عرفانی در رساله‌ای ناشناخته از سده‌ی ششم»، پژوهش‌های ادب عرفانی، پاییز و زمستان، شماره 25: 63-82.
-  راوندی، محمد بن علی بن سلیمان (1385). راحة الصدور و آیة السرور، سعی و تصحیح محمد اقبال، اساطیر. 
-  رشیدالدین فضل‌الله همدانی (1371). اسئله و اجوبه رشیدی، تصحیح رضا شعبانی، دو جلد، اسلام آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
-  سهیم،‌ هایده (1996). گویش‌های یهودیان ایران، تروعا، جلد نخست، یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، 149-170.
-  صادقی، علی اشرف (1371). «اشعار محلی جامع الحان عبدالقادر مراغی»، مجله زبانشناسی، سال نهم، شماره اول، بهار و تابستان، 54-64.
-  صادقی، علی اشرف (1382). «فهلویات عین القضات  همدانی و چند فهلوی دیگر»، مجله زبانشناسی، سال هجدهم، شماره اول، بهار و تابستان، 13-24.
-  صفایی، ابراهیم (1341). «غلط خوانی ترانه‌ها»، مجله ارمغان، ش 7: 298 - 299 .
-  طاهری، اسفندیار (1396). «واژه‌ها و ساخت‌های گویشی در دوبیتی­های باباطاهر»، نشریه پژوهش‌های زبان شناسی تطبیقی، سال هفتم، شماره 14، پاییز و زمستان 1396.
-  علیرضائی، کرم (1396). نگرشی به گویش چارپاره‌های باباطاهر، نشر شیداسب.
-  عمادی، عبدالرحمان (1363). «شناسایی پنج فهلوی کهن»، آینده، شماره 10/1: 140-146.
-  قیس رازی، شمس‌الدین محمد (1314). المعجم فی معاییر اشعار العجم، چاپ مدرس رضوی، تهران.  
-  کلانتر ضرابی، عبدالرحیم (1377). مرآة القاسان [تاریخ کاشان]، با کوشش ایرج افشار، امیرکبیر.
-  مراغی، عبدالقادر (1366). جامع الحان، دو جلد، به تصحیح تقی بینش، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-  مستوفی قزوینی، حمدالله ابن ابی بکر احمد (1336). تاریخ گزیده، به تصحیح عبدالحسین نوائی، امیرکبیر.
-  مقصود، جواد (1354). شرح احوال و آثار و دوبیتی‌های باباطاهر عریان‌، بانضمام شرح و ترجمه کلمات قصار وی منسوب به عین‌القضات همدانی (؟!) با اصل و ترجمه کتاب الفتوحات الربانیه فی مزج الاشارات الهمدانیه به شرح و تفسیر محمد بن ابراهیم مشهور به خطیب وزیری، سلسله انتشارات انجمن آثار ملی 113.
-  منزوی، علینقی و عسیران، عفیف (1362). نامه‌های عین القضّات همدانی، سه جلد، چاپ افست گلشن، چاپ دوم.
-  موسوی طبری، سید عبدالرضا (1391). "«فهلویات» جامع الحان، به تصحیح علی اشرف صادقی". گزارش گونه‌ای از کیفیت احیاء آثار عبدالقادر مراغی، آینه میراث، دو فصلنامه ویژه کتاب شناسی، نقد کتاب و اطلاع رسانی در حوزه متون. دوره جدید، سال دهم، ضمیمه 27: 57-71.
-  مولایی، چنگیز (1381). «چند نکته دربارۀ شیوۀ تصحیح دوبیتی‌های باباطاهر»، نامه فرهنگستان، دوره 5، شماره 3 ( پیاپی 19): 74-83.
-  مینوی، مجتبی (1335). «از خزانة ترکیه»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، سال 4 ، ش 2، دیماه، 54 – 58.
-  مینوی، مجتبی (1365). «توضیحات رشیدیه»، یادگارنامه حبیب یغمایی، فرهنگ ایران زمین، شماره 23: 347-361.
-  ناتل خانلری، پرویز (1324). «دو بیتی‌های باباطاهر»، پیام نو، سال 1، ش 8 : 26-30.
-  نخجوانی، محمدبن هندوشاه (1355). صحاح الفرس، فرهنگ لغات فارسی از قرن هشتم هجری، به اهتمام دکتر عبدالعلی طاعتی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-  وحید دستگردی، محمدحسن (1311). دیوان کامل باباطاهر، باباطاهر همدانی، تهران، مطبعه ارمغان، چاپ دوم.
-  یاری گلدره، سهیل (1392). «سه پاره»، گزارش میراث، دوره دوم، سال هفتم، شماره 5 و 6، آذر و اسفند 1392، 54-58.
-  Cheung, Johnny. (2007). Etymological Dictionary of Iranian Verb, Leiden.
-  Dorofeva, Lidija N. (1960). Jazik farsi-kabuli. Moscow.
-  Durkin-Meisterernst, Desmond (2004). Dictionary of Manichean Texts Vol III: Texts from Central Asia And China, Part 1 - Dictionary of Manichean Middle Persian & Parthian. Series Editor: Nicholas Sims-Williams. Brepols.
-  Gholami, Saloumeh (2014). Selected Features of Bactrian Grammar, Wiesbaden: Harrassowitz.
-  Gholami, Saloumeh (2018). “Pronominal Clitics in Zoroastrian Dari (Behdīnī) of Kerman”. In: Saloumeh Gholami (ed.), Endangered Iranian Languages. Wiesbaden: Reichert, 111-122.
-  Gholami, Saloumeh (Forthcoming) “Judeo-Hamedani, the language of Jews in Hamedan and its origin.” Iranian Studies.          
-  Gippert, Jost (2009). “Zur dialektalen Stellung des Zazaki”In: Die Sprache 47: 77–107.
-  Hadank, Karl., (1926) “Die Sprache der vierzeiler des Bãbã Tãhir,” in: Mann, Oskar and Karl Hadank. Die Mundarten von Khunsâr , Mahallât , Natänz , Nâyin , Sämnân, Sîvänd, und Sô Kohrûd . Kurdisch Persische Forschungen, 1. Berlin  and Leipzig: Walter de Gruyter.
-  Heron-Allen, Edward. (1902). The Lament of Bābā Tāhir. Bernard Quaritch: London.
-  Huart, Cl. (1885). “Les quatrains de Bābā Ṭāhir ʿUryān en pehlevi musulman,” JA, ser. 8, no. 6: 502-45.
-  Huart, Cl. (1908). “Nouveaux quatrains de Bābā Ṭāhir,” Spiegel Memorial Volume, ed. J. J. Modi, Bombay, 290-302.
-  Korn, Agnes (2003). “Balochi and the concept of North-Western Iranian”. In: The Baloch and Their Neighbours. Ethnic and Linguistic Contact in Balochistan in Historical and Modern Times. Ed. by Carina Jahani & Agnes Korn. Wiesbaden: Reichert, 49–60.
-  Korn, Agnes (2016). “A partial tree of Central Iranian: A new look at Iranian subphyla.” In: Indogermanische Forschungen, De Gruyter, 121 (1), pp. 401– 434.
-  Korn, Agnes (2019). “Isoglosses and subdivisions of Iranian.” In: Journal of Historical Linguistics, Vol. 9, 2: 239–281.
-  Leszczynski, G. L. (1920). Die Rubaiyat des Baba Tahir Uryan oder die  Gottestränen des Herzens, aus dem west medischen Originale zum ersten Male in Deutscher Übertragung, Schahin Verlag.
-  Minorsky, V. (2012) “Bābā Ṭāhir,” Encyclopaedia of Islam, First Edition (1913- 1936) edited by M. Th. Houtsma, T.W. Arnold, R. Basset, R. Hartmann.  Minorsky, Consulted online on 28 February 2019 <http://dx.doi. 10.1163 2214              871 X_ei 1_5615, First published online: 2012
-  Paul, Ludwig (1998). “The Position of Zazaki among West-Iranian Languages”. In: Proceedings of the Third European Conference of Iranian Studies. I: Old and Middle Iranian Studies, ed. Nicholas SimsWilliams (Wiesbaden 1998), 163–177.
-  Sahim, Haideh (1994). “The dialect of the Jews of Hamedan.” Irano-Judaica III pp. 171–181.
-  Stilo, Donald (2007). Isfahan xxi. Provincial Dialects. Encyclopaedia Iranica Vol. XIV, Fasc. 1, 93-112, available online at https://iranicaonline.org/articles/isfahan-xxi-provincial-dialects (accessed on 4 July 2020)
-  Tafazzoli, Ahmad (1999). “Fahlaviyāt.” Encyclopaedia Iranica ix/2, pp. 158–162,  available online at http://www.iranicaonline.org/articles/fahlaviyat (accessed on 4 July 2020)
-  Tedesco, Paul (1921). “Dialektologie der westiranischen Turfantexte“, Sonderdruck aus, Le Monde oriental, vol. XV, FASO, 1-3: 184–258.
-  Yarshater, E. (1974). “The Jewish Communities of Persia and Their Dialects,” In: Melange Jean de Menasce, Paris, 453–466.