رسالۀ دکتری در وزن شعر فارسی از دانشگاه آریزونا: ساخت ضرب‌آهنگیِ وزن‌های شعر فارسی

نوع مقاله : نقد

نویسنده

استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

در سال 2019 در گروه زبان‌شناسی دانشگاه آریزونا از رسالۀ دکتری مفصلی با عنوان ساخت ضرب‌آهنگی (ریتمیک) وزن‌های شعر فارسی (مهدوی مزده 2019) دفاع شد که به علت اهمیتش در طرح برخی نکات مهم دربارۀ رابطۀ بین ضرب‌آهنگ (ریتم) و وزن شعر، در اینجا به اختصار به معرفی و نقد آن می‌پردازیم . این رساله را می‌توان به سه بخش کلی تقسیم کرد: مهدوی مزده (از این پس فقط «نویسنده») در بخش نخست رساله کوشیده است تا پس از توصیف اجمالیِ وزن شعر عروضی فارسی، وزن‌های رایج این شعر را بر اساس ضرب‌آهنگِ نوحه‌های ملحون فارسی، در چهارچوب فرضیۀ خودش با عنوان«فرضیۀ هسته‌آغازین» (head initial hypothesis) تقطیع، و علت خوش‌ساختی آنها را تبیین کند؛ وی در بخش دوم سعی کرده است تا بر اساس دستاوردهایش در بخش نخست، وزن‌های گوناگون این شعر را در چهارچوب نظریۀ بهینگی و با بهره‌گیری از چند محدودیت تبیین کند

کلیدواژه‌ها


-  آذرسینا، مهدی (1396). شعر؟ یا موسیقی؟ (تننای شعر سپید)، تهران، سروش.
-  بهاری، الوند (1394). «عروض جدید و وزن رباعی»، در: وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز 2 (مجموعۀ مقالات دومین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی در انجمن زبان‌شناسی ایران: 25 و 26 اردیبهشت 1392)، 115-132، به کوشش امید طبیب‌زاده، تهران، هرمس.
-  بوبان، نگار (1390). «بازنمایی بصری کمّیت‌های هجا و دیرند: ابزار تحلیل تطبیقی ریتم در شعر فارسی و موسیقی ایرانی»، در: وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز [1] (مجموعۀ سخنرانی‌های نخستین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی در انجمن زبان‌شناسی ایران: 9 و 10 اردیبهشت 1389)، به کوشش امید طبیب‌زاده، 259-288، تهران، فرهنگستان زبان ادب فارسی.
-  بوبان، نگار (1394). «نقش ارکان عروضی در وزن شعر فارسی، پرسشی موسیقایی دربارۀ کاربرد وزنی افاعیل»، در: وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز 2 (مجموعۀ مقالات دومین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی در انجمن زبان‌شناسی ایران: 25 و 26 اردیبهشت 1392)، 343-357، به کوشش امید طبیب‌زاده، تهران، هرمس.
-  پرهیزی، ع.  (1380). عروض نوین فارسی، تهران، ققنوس.
-  حافظ (1362). دیوان حافظ، ج1: غزلیات، به تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، تهران، خوارزمی.
-  حافظ (1363). دیوان خواجه حافظ شیرازی، تصحیح سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، تهران، سازمان انتشارات جاویدان. 
-  حافظ (1385). دیوان حافظ، بر اساس نسخۀ تصحیح‌شدۀ غنی- قزوینی، تهران، انتشارات ققنوس.
-  حافظ (1395). حافظ، به سعی سایه، تهران، نشر کارنامه.
-  حمیدی، مهدی (1342). عروض حمیدی، تهران، بی نا.
-  خانلری، پرویز (1327). تحقیق انتقادی در عروض فارسی، تهران، بی نا.
-  خانلری، پرویز (1337). (چاپ جدید: 1345) وزن شعر فارسی، تهران، بی نا.
-  خرمشاهی، بهاءالدین (1387). حافظ‌نامه، بخش دوم، تهران، انتشارات علمی فرهنگی،
-  دهلوی، حسین (1379). پیوند شعر و موسیقی آوازی، تهران، مؤسسه‌ی فرهنگی- هنری ماهور.
-  طبیب‌زاده، امید (و) بوبان، نگار (1390). «نگاهی دوباره به وزن شعر عامیانه»، در: جشن‌نامۀ ابوالحسن نجفی، به همت امید طبیب‌زاده، تهران، انتشارات نیلوفر، 599-614.
-  طبیب‌زاده، امید (1383). «تکیۀ پایه در شعر عروضی فارسی»، در: جشن‌نامۀ دکتر یدالله ثمره: پژوهش‌های زبان‌شناسی ایرانی (2)، به کوشش امید طبیب‌زاده و محمد راسخ مهند، 165-188، همدان، دانشگاه بوعلی سینا.
-  طبیب‌زاده، امید (1389). «ساخت وزنی در شعر عروضی فارسی»، زبان و زبان‌شناسی، دورۀ ششم، بهار و تابستان، شمارۀ 11: 1-20.
-  طبیب‌زاده، امید (1390). «دو نوع وزن در زبان فارسی؛ تفاوت‌های رده‌شناختی و شباهت‌های تاریخی»، در: وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز [1] (مجموعۀ سخنرانی‌های نخستین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی در انجمن زبان‌شناسی ایران: 9 و 10 اردیبهشت 1389)، به کوشش امید طبیب‌زاده، 123-136، تهران، فرهنگستان زبان ادب فارسی.
-  فاطمی، ساسان (1382). ریتم کودکانه در ایران؛ پژوهشی پیرامون وزن شعر عامیانه‌ی فارسی، تهران، مؤسسۀ فرهنگی - هنری ماهور.
-  فرزاد، مسعود (1349). «مجموعۀ اوزان شعری فارسی»، در: خرد و کوشش، شیراز، بهمن، 584-651.
-  فرزاد، مسعود (1345). مبنای ریاضی عروض فارسی، تهران.
-  فرزاد، مسعود (1357). «مسألۀ هشتصد سالۀ وزن رباعی»، در: خرد و کوشش، دورۀ هفتم، شمارۀ اول، شمارۀ مسلسل 19 (تابستان): 58-94.
-  قهرمانی مقبل، علی اصغر (1390). عروض و قافیۀ عربی، تهران، دانشگاه خلیج فارس (بوشهر) و سازمان مطالعه و تدوین (سمت)- مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی،
-  ماهیار، عباس (1382). عروض فارسی؛ شیوه‌ای نو برای آموزش عروض و قافیه، چاپ ششم، تهران، نشر قطره.
-  نجفی، ابوالحسن (1352). «اختیارات شاعری»، در: جنگ اصفهان، ویژۀ شعر، دفتر دهم، 147-189.
-  نجفی، ابوالحسن (1394 الف). اختیارات شاعری و مقاله‌های دیگر در عروض فارسی، تهران، انتشارات نیلوفر.
-  نجفی، ابوالحسن (1394 ب). دربارۀ طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی، تهران، انتشارات نیلوفر.
-  نجفی، ابوالحسن (1395). وزن شعر فارسی (درس‌نامه)، به همت امید طبیب‌زاده، تهران، نیلوفر.
-  نجفی، ابوالحسن (1397). طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی، به همت امید طبیب‌زاده، تهران، نیلوفر.
-  نوربخش، ماندانا و بی‌جن‌خان، محمود (1385). «واج‌شناسی نوایی و زبان فارسی»، در: مجلۀ پژوهشکدۀ زبان و گویش، ویژه‌نامۀ زبان‌شناسی، شمارۀ 14 و 15: 18-33.
وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز [1] (مجموعۀ سخنرانی‌های نخستین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی در انجمن زبان‌شناسی ایران: 9 و 10 اردیبهشت 1389)، 1390، به کوشش امید طبیب‌زاده، تهران، فرهنگستان زبان ادب فارسی.
وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز 2 (مجموعۀ مقالات دومین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی در انجمن زبان‌شناسی ایران: 25 و 26 اردیبهشت 1392)، 1394، به کوشش امید طبیب‌زاده، تهران، هرمس.
وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز 3 (مجموعۀ مقالات سومی هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی در انجمن زبان‌شناسی ایران: 29 اردیبهشت 1395)، 1397، به کوشش امید طبیب‌زاده، تهران، اتشارات نیلوفر.
-  وزیری، علینقی (1316). «اصلاحات ادبی (1)»، در: مهر، سال 5، شمارۀ 10آذر : 952-964.
-  Arleo, Andy (2001). “Do children’s rhymes reveal universal metrical patterns?” Bulletin de la Société de Stylistique Anglaise, 22: 125-145. (Also published in Peter Hunt, ed., 2006, Children’s Literature: Critical Concepts in Literary and Cultural Studies, vol. IV, 39-56. London: Routledge).
-  Arleo, Andy (2001). “Do children’s rhymes reveal universal metrical patterns?” Bulletin de la Société de Stylistique Anglaise, 22: 125-145. (Also published in Peter Hunt, ed., 2006, Children’s Literature: Critical Concepts in Literary and Cultural Studies, vol. IV, pp. 39-56. London: Routledge).
-  Aroui, Jean-Louis and Arleo, Andy (eds.) (2009). Towards a Typology of Poetic Forms; From Language to Metrics and beyond. John Benjamins Publishing Company.
-  Brailoiu, C., (1984) [1956]. “Children’s rhythms”, in: Problems of Ethnomusicology, Cambridge: Cambridge University Press, 1984: 206-238. Trans. A. L. Lloyd. [Original article: "Le rythme enfantin, Les Colloques de Wégimont", Paris-Bruxelles, Elsevier, 1956. Reprinted as: La rythmique enfantine, G. Rouget, ed., in: Problèmes d’ethnomusicologie, Genève: Minkoff Reprint, 1973: 267-299].
-  Brailoiu, C., 1984 [1956], "Children’s rhythms", in: Problems of Ethnomusicology, Cambridge: Cambridge University Press, 1984: 206-238. Trans. A. L. Lloyd. [Original article: "Le rythme enfantin, Les Colloques de Wégimont", Paris-Bruxelles, Elsevier, 1956. Reprinted as: La rythmique enfantine, G. Rouget, ed., in: Problèmes d’ethnomusicologie, Genève: Minkoff Reprint, 1973: 267-299].
-  Burling, R. (1966). "The metrics of children’s verse: a cross-linguistic study", in: American Anthropologist, 68: 1418-1441.
-  Elwell-Sutton, L. P., (1976). The Persian meters, Cambridge: Cambridge University Press.
-  Lotz, John, (1972). "Elements of Versification", in: Versification; Major Language Types; Sixteen Essays, ed. W. K. Wimsatt, New York, New York University, 1-21.
-  Mahdavi Mazdeh, (2019). Mohsen, The Rhythmic Structure of Persian Poetic Meters, A Dissertation Submitted to the Faculty of the Department of Linguistics, University of Arizona.
-  Nespor, M. and Vogel, I., (2007). Prosodic Phonology; with a new forword, Berlin, New York, Mouton de Gruyter.
-  Thiesen, F., (1982). A Manual of Classical Persian Prosody, Wiesbaden.
-  Utas, Bo, (1994). “Arabic and Iranian Elements in New Persian Prosody”, in: Arabic Prosody and its Applications in Muslim Poetry, Ed. by L. Johanson and B. Utas, Swedish Research Institute in Istanbul, Transactions, Vol. 5, Uppsala, pp. 129-145.