وابسته‌های مشارک‌محور در زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد گروه زبان‌شناسی دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

در این مقاله به بررسی و طبقه­بندی وابسته­هایی می­پردازیم که یک مشارک را در جمله توصیف می­کنند. منظور از مشارک اغلب فاعل یا مفعول و گاهی نیز یک متمم حرف اضافه­ای است. در مورد برخی از این ساخت­ها مطالعات چندانی در زبان فارسی صورت نگرفته است. این وابسته­ها گاهی متمم و گاهی افزوده هستند. متمم­ها را در سه گروه متمم فاعلی (علی خسته به نظر می­رسید)، متمم مفعولی (بچه­ها علی را مبصر کردند) و متمم متمم حرف اضافه­ای (مریم از احمد یک شوهر خوب ساخت) قرار داده­ایم. افزوده­ها را هم به دو گروه افزوه قیدی (دروازه­بان توپ را ماهرانه پرتاب کرد) و افزوده اسنادی تقسیم کرده­ایم. افزوده­های اسنادی را در سه طبقه مسند تشریحی (علی غذا را سرد خورد)، مسند نتیجه­ای (علی غذا را شور پخت) و مسند شرایطی (من گرسنه کار نمی­کنم) قرار داده­ایم. در مورد متمم فاعلی و مفعولی، هر چند با نامی دیگر، قبلاً در دستور زبان فارسی مباحثی صورت گرفته است، اما معرفی سه نوع افزوده­ اسنادی و بررسی ساخت­های مشابه و تمیز آنها از یکدیگر هدف اصلی این مقاله است. مسند تشریحی، نتیجه­ای و شرایطی نمونه­ای از ساخت­های دوگزاره­ای در زبان هستند، به این معنی که در یک جمله ساده همزمان از لحاظ معنایی دو گزاره وجود دارد. افعال متفاوتی در ساخت نتیجه­ای، تشریحی و شرایطی به­کار می­روند که می­توان آنها را در طبقات معنایی مشخصی قرار داد. همچنین مسند تشریحی، نتیجه­ای و شرایطی نقشی متفاوت از قید دارند که به آنها اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها


-  احمدی گیوی، حسن و ‌انوری، حسن (1375). دستور زبان فارسی، ویرایش دوم. تهران: فاطمی.
-  انوشه، مزدک (1397). «محمول­های ثانویه در زبان فارسی، رویکردی کمینه­گرا». پژوهش­های زبانی، س 9، ش 2: 1-21.
-  راسخ­مهند، محمد (1382). «قید فعل و قید جمله در زبان فارسی»، زبان­شناسی، سال هجدهم، شمارة اول، 95-101.
-  راسخ­مهند، محمد (1399). «او کور به دنیا آمد؛ معرفی ساخت تشریحی در زبان فارسی». نامه فرهنگستان، ش 67: 60 -74.
-  طباطبایی، علاءالدین (1395). فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
-  کریمی دوستان، غلامحسین و وحیده تجلی (1398). «نگاهی نو به قید حالت در زبان فارسی»، جستارهای زبانی، ش 52: 259-281.
-  Boas, H. C. (2003). Resultative constructions in English and German, Stanford: CSLI Publications.
-  Broccias, C. (2004). “The cognitive basis of adjectival and adverbial resultative constructions.” Annual Review of Cognitive Linguistics, 2: 103-126.
-  Culicover, P. and Jackendoff, R. (1997). “Semantic subordination despite syntactic coordination”, Linguistic Inquiry, 28, 2: 195–217.
-  Davidson, D. (1969). “The Individuation of Events”. In: N. Resher (ed.). Essays in Honor of Carl G. Hempel. Dordrecht: Reidel. 216–234.
-  Foli, R.; Harley, H.; and Karimi, S. (2005). “Determinants of event types in Persian complex predicates”, Lingua, 115 (10): 1365-1401.
-  Geuder, W. (2000). Oriented Adverbs. Issues in the Lexical Semantics of Event Verbs. PhD dissertation, Konstanz.
-  Goldberg, A. (1991). “A semantic account of resultatives”. Linguistic Analysis, 21:66-96. 
-  Goldberg, A. E; & Jackendoff, R. (2004). “The English resultative as a family of constructions”, Language, 80: 532-568.
-  Halliday, Michael A. K. (1967). “Notes on transitivity and theme in English”, part 1, Journal of Linguistics, 3: 37-81.
-  Himmelmann, N. P. and Schultze-Berndt, E. (2005). “Issues in the syntax and semantics of participant-oriented adjuncts: an introduction”. Himmelmann, N. P. and Schultze-Berndt, E. (eds.). Secondary Predication and Adverbial Modification: The Typology of Depictives, Oxford: Oxford University Press.
-  Hoekstra, T. (1988). “Small clause results”, Lingua, 74: 101–39.
-  Huddleston, R. and Pullum, G. K. (2002). The Cambridge grammar of the English language. Cambridge: Cambridge University Press.
-  Kratzer, A. (1995). “Stage-level and Individual-level Predicates”. In: G. N. Carlson & F. J. Pelletier (eds.). The Generic Book. Chicago, London: University of Chicago Press. 125–175
-  Kratzer, A. (2005). “Building Resultatives”. In: Event Arguments in Syntax, Semantics, and Discourse, ed. C. Maienbom and A. Wollenstein-Leisten. Ttibingen: Niemeyer. 177-212.
-  Levin, B., and Rappaport Hova, M. (1990). “Wiping the slate clean: A lexical semantic exploration”, Cognition, 41: 55-123.
-  Levin, B., and Rappaport Hova, M. (1995). Unaccusativity: At the syntax-lexical semantics interface. Cambridge, MA: MIT Press.
-  Nichols, Johanna (1978). Secondary Predicates. Proceedings of the 4th Annual Meeting of the Berkley Linguistics Society, 114-127.
-  Richter, Michael; van Hout, Roeland (2010). “Why some verbs can form a resultative construction while others cannot: Decomposing semantic binding”. Lingua. 120 (8): 2006–2021. doi:10.1016/j.lingua.2010.02.007
-  Rothstein, S. (2006). “Secondary Predication”. In: M. Everaert and H.V. Riemsdijk (Eds). The Blackwell Companion to Syntax (IV: 209-234). Oxford: Blackwell Publishing.
-  Schultze-Berndt, E and Himmelmann, N. P. (2004). “Depictive secondary predicates in crosslinguistic perspective”. Linguistic Typology, 8: 59-131.
-  Simpson, J. (1983). “Resultatives”. In Papers in Lexical-Functional Grammar. Levin, L., Rappaport, M. and A. Zaenen (eds.). Bloomington: Indiana University Linguistics Club. 143-157.
-  Stump, G. T. (1985). The semantic variability of absolute constructions. Dordrecht/ Boston / Lancaster: Dr. Riedel Publishing Company.
-  Wechsler, S. (2001). “An analysis of English resultatives under the event-argument homomorphism model of telicity”. Proceedings of the 3rd Workshop on Text Structure, University of Texas, Austin, October 2000, 13–15.
-  Wechsler, S. (2005). “Resultatives under the event-argument-homomorphism model of telicity”. In: Erteschik-Shir, N., Rapoport, T. (Eds.), The Syntax of Aspect—Deriving Thematic and Aspectual Interpretation, Oxford University Press, 255–273.