تبیین پردازشی فرایند خروج بند موصولی بر پایۀ دستور گفتمانی‌نقشی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان‌شناسی و مطالعات ترجمه، دانشکده ایران شناسی دکتر حسین تجدد، دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان

2 دانشیار گروه زبان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد.

چکیده

ﻫﺪف پژوﻫﺶ حاضر ﺗﺒﯿﯿﻦ قرارگیری ﺑﻨﺪ ﻣﻮﺻﻮﻟﯽ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﭘﺲﻓﻌﻠﯽ فارسی براساس دﺳﺘﻮر ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽﻧﻘﺸﯽ (ﻫﻨﮕﻮﻟﺪ و ﻣﮑﻨﺰی، 2008) اﺳﺖ. ﺑﺮرﺳﯽ زﺑﺎن در اﯾﻦ دﺳﺘﻮر در ﭼﻬﺎر ﺳﻄﺢ ﺑﯿﻨﺎﻓﺮدی، ﺑﺎزﻧﻤﻮدی، ﺻﺮﻓﯽ - ﻧﺤﻮی و واﺟﯽ ﻃﺒﻖ روﯾﮑﺮد ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد. اﯾﻦ دﺳﺘﻮر ﺑﺎ روﯾﮑﺮدی ﻧﻘﺸﯽ­رده ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺷﯿﻮه ﺟﺪﯾﺪی ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﺎزهای ﺑﻨﺪ اراﺋﻪ داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی آن ﻣﯽﺗﻮان ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺧﺮوج را ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮐﺮد. ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﺪف پژوﻫﺶ دو ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔرفته است؛ مقوله اول در رابطه با توجیه چگونگی تولید بند موصولی طبق روش ترتیب سازه­ای دستور گفتمانی ­نقشی است. یافته­ ها در این رابطه حاکی از آن است که دستور گفتمانی ­نقشی از ویژگی سنگینی سازه برای توجیه نحوه نگاشت عناصر در حالت پس ­فعلی استفاده می­ کند. براین اساس عناصر غیراصلی سنگین به واسطه وزن سازه­ای، فارغ از لایه ­ای که در سطوح بینافردی و بازنمودی در آن تولید می ­شوند پیش از تمام عناصر دیگر وارد قالب بند می ­شوند. مقوله دوم مربوط به تبیین علت وجود همزمان دو ساخت پس­ فعلی و پیش ­فعلی بند موصولی فارسی است. دستور گفتمانی ­نقشی به این منظور از مبحث رقابت دو اصل پردازشی تمامیت حوزه­ ها و کاستن حوزه ­ها کمک می­ گیرد. هر زمان در این رقابت، اصل تمامیت حوزه­ ها پیروز شود بند موصولی به‌عنوان سازه­ای کاربردی و معنایی، در سطح صرفی ­نحوی نیز در کنار هسته اسمی نگاشت می ­شود. با پیروزی اصل کاستن حوزه ­ها، بند موصولی به‌عنوان توصیف­ گری سنگین در انتهای جمله ظاهر می ­شود تا میزان بار پردازشی مورد نیاز برای درک سازه­ های بلافصل بند اصلی کاهش یابد.

کلیدواژه‌ها


-  آهنگر، عباسعلی (1379). ساخت جمله مرکب ناهمپایه در زبان فارسی برپایه نظریه حاکمیت و مرجع­گزینی، رساله دکتری زبان­شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران.
-  راسخ مهند، محمد (1391). «گروه حرف اضافه­ای پس از فعل: دلایل نقشی و رده شناختی»، مجموعه مقالات هشتمین همایش زبان­شناسی، به کوشش محمد دبیرمقدم، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، 1: 280-293.
-  راسخ مهند، محمد؛ علیزاده صحرای، مجتبی؛ ایزدی­فر، راحله؛ قیاسوند، مریم (1391). «تبیین نقشی خروج بند موصولی در زبان فارسی»، مجله پژوهش­های زبان­شناسی، 1: 21-40 .
-  Baltin, M, (1984). “Extraposition Rules and Discontinuous Constituent”, Linguistic Inquiry,15: 157-163.
-  Bybee, J., & Hopper, P, (Eds.) (2001). Frequency and the emergence of linguistic structure, Amsterdam: John Benjamins.
-  Culicover, P. & M. Rochemont (1990). “Extraposition and the Complement Principle”, Linguistic Inquiry,21: 23-47.
-  Gibson, E, (1998). “Linguistic complexity: locality and syntactic dependencies”, Cognition, 68: 1-76.
-  Givón, T. (2001). Syntax: An Introduction, Amsterdam, John BenjaminsPublishing Company.
-  Greenberg, H. (1963). Some universals of grammar with particular reference to the order of meaningful elements, In Universals of grammar, Joseph H. Greenberg (ed.), 73: 113. 2nd ed. 1966, Cambridge, Mass: MIT Press.
-  Haider, H. & Rosengren.I, (2003). “Scrambling: Nontriggered Chain Formation in OV Language”, Journal of Germanic Linguistics, 15: 203-267.
-  Haspelmath, M. (2005). The Word Atlas of Language Structures, Oxford: Oxford University Press.
-  Hartmann, R. (1997). “From contrastive textology to parallel corpora”, In language history and linguistic modeling, Edited by R. Hickey and S. Puppel. Mouton de Gruyte.
-  Hawkins, J. (1994). A performance theory of order and constituency, Cambridge, UK: Cambridge University Press.
-  Hawkins, J. (2004). Efficiency and Complexity in Grammars, Oxford: Oxford University Press.
-  Hawkins, J. (2007). “Processing typology and why psychologists need to know about it”, New Ideas in Psychology, (25): 87-107.
-  Hawkins, J.A. (2014). Cross-linguistic variation and efficiency. Oxford: Oxford University Press.
-  Hengeveld, K. (2013). A New approach to clausal constituent order. In Casebook in Functional Discourse Grammar.  Edited by J. L. Mackenzie Hella Olberts.
-  Hengeveld, K. & Mackenzie, L. (2008). Functional Discourse Grammar: A Typologically-Based Theory of Language Structure. Oxford: Oxford University Press.
-  Hengeveld, K. & Mackenzie, L. (2005). Dynamic expression in Functional Discourse Grammar, In Casper de Groot, andKees Hengeveld (eds.), Morphosyntactic expression in Functional Grammar (Functional Grammar Series27). Berlin: Mouton de Gruyter, 53-86.
-  Kayne, R. (1994). The Antisymmetry of Syntax, MIT Press, Cambridge.
-  Keizer, E. (2015). A Functional Discourse Grammar for English. first edition, Oxford Press.
-  Klooster, W.G (2002). The syntax of relativization, Netherlands: Utrecht: de vrice.
-  Koster, J. (1995). “Extraposition as coordination”, Talk presented at MPI and Von HumboldtUniversität, Berlin.
-  Levelt, W. (1989). Speaking: From intention to articulation, Cambridge, MA: MITPress.
-  Reinhart, T. (1980). “On the Position of Extraposed Clauses”, Linguistic Inquiry,11: 621-624.
-  Rijkhoek, P. (1996). “Result Clauses and Conjunction”, In: R. Jonkers et al. (eds) Language and Cognition 5, Rijksuniversiteit Groningen.
-  Rochemont, M. & Culicover, P. (1997). “Deriving dependent right adjuncts in English”, In: D. Beerman et al. (eds) Rightward Movement, John Benjamins, Amsterdam, 279-300.
-  Wilder, C. (1995). “Rightward movement as leftward delation”, In: U. Lutz & J. Pafel (eds) Extraction and Extraposition in German, John Benjamins, Amsterdam, 273-309.