تحلیل پیکره‌بنیاد تناوب مکانی در زبان فارسی بر اساس رویکرد علّی کرافت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری، رشته زبان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز

2 دانشیار زبان شناسی دانشگاه شیراز

3 استادیار زبان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز

چکیده

یکی از مباحث عمده و اساسی در حوزه تجلی موضوع‌ها، مبحث تناوب مکانی است که در واقع خود ملاک مهمی برای ارزیابی رویکردها و چارچوب‌های گوناگون و متعددی است که در این حوزه عرضه شده است. هدف مقاله پیش‌رو این است که تناوب مکانی در زبان فارسی بر اساس رویکرد علّی کرافت (2012)، روش محاسبة موضوعیتِ گیون (2001) و پیکره زبانی همشهری2 (آل احمد و همکاران، 2009) تحلیل گردد. کرافت تجلی موضوع‌ها را بر اساس ساختار رویدادی فعل تبیین می‌کند و این ساختار نیز بر اساس زنجیره علّی که خود انعکاس‌دهندة روابط نیرومحرکه است، بازنمایانده می‌شود. داده‌های مورد بررسی شامل 1112 مورد از ساخت‌های تناوب مکانی توأم با بافت زبانی است. نتایج پژوهش حاضر را این گونه می‌توان برشمرد: عامل مؤثر در تناوب مکانی، یعنی انتخاب بین ساخت انتقال مفعولی و ساخت مکان مفعولی، همان تعیین عنصر تأثیرپذیر است و نه خوانش کلی/جزئی؛ عنصر تأثیرپذیر بر پایه مفهوم موضوعیت مشخص می‌شود و در ضمن، موضوعیت مقوله‌ای یک‌دست نیست؛ مفهوم موضوعیت در پیوند با تعبیر عینی در برابر تعبیر ذهنی است که خود ملاک انتخاب دو ساخت شرکت‌کننده در تناوب مکانی است؛ مواردی حاد از تناوب مکانی وجود دارد که در آنها عنصر انتقالی یا عنصر مکان به دلیل فقدان موضوعیت وجود ندارد؛ از میان دو ساخت انتقال مفعولی و ساخت مکان مفعولی، اولی ساخت بی‌نشان است؛ داده‌ها بیان‌گر آن است که احتمالاً با یک ساخت‌واره و دو ساخت‌گونه روبرو هستیم.

کلیدواژه‌ها


-  روشن، بلقیس (1377). معنی­شناسی واژگانی: طبقه­بندی فعل­های فارسی، پایان نامه دکتری دانشگاه تهران.
-  صفری، علی (1395). «تناوب مکانی در زبان فارسی: رویکردی ساخت‌مدار»، نشریه پژوهش­های زبان­شناسی تطبیقی. ش11.
-  صفری، علی (1397). «تظاهر چندگانة موضوعات در زبان فارسی: بررسی نقش «را» و خوانش کلی در تناوب مکانی»، فصلنامة مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، س 6، ش 20: 67-89.
-  قانع، زهرا و رضایی، والی (1396). «تناوب مکانی در افعال گذاشتنی زبان فارسی: رویکردی نقشگرا»، مجلة زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، ش 17: 1-19.
-  کریمی­دوستان، غلامحسین و صفری، علی (1390). «اثر کلی/ جزئی در تناوب مکانی زبان فارسی»، پژوهش­های زبانی، س 3، ش 1: 77-100.
-  Anderson, Stephen R (1971). “On the role of deep structure in semantic interpretation”. Foundations of Language 7: 387–96.
-  Boas, Hans C (2003). A constructional approach to resultatives. Stanford: Center for the Study of Language and Information.
-  Boas, Hans C (2006). A frame-semantic approach to identifying syntactically relevant elements of meaning. In Contrastive studies and valency: studies in honor of Hans Ulrich Boas, ed. Petra C. Steiner, Hans C. Boas, and Stefan J. Schierholz, 119–49. Frankfurt: Peter Lang.
-  Croft, William (1991). Syntactic categories and grammatical relations: the cognitive organization of information. Chicago: University of Chicago Press.
-  Croft, William (1998c). The structure of events and the structure of language. In The new psychology of language: cognitive and functional approaches to language structure, ed. Michael Tomasello, 67–92. Mahwah: Lawrence Erlbaum Associates.
-  Croft, William (2001). Radical Construction Grammar: syntactic theory in typological perspective. Oxford: Oxford University Press.
-  Croft, William (2003b). Lexical rules vs. constructions: a false dichotomy. In Motivation in language: studies in honour of Gu ¨nter Radden, ed. Hubert Cuyckens, Thomas Berg, Rene ´ Dirven, and Klaus-Uwe Panther, 49–68.  Amsterdam: John Benjamins.
-  Croft, William (2012). Verbs: Aspect and Causal Structue. Oxford University Press, New York.
-  Croft, William. Chiaki Taoka, and Esther J. Wood (2001). “Argument linking and the commercial Transaction Frame in English, Russian and Japanese” Languages Sciences 23, 570-602.
-  Dang, Trang Hoa, Karen Kipper, Martha Palmer, and Joseph Rosenzweig (1998). Investigating regular sense extensions based on intersective Levin classes. In Proceedings of the 17th International Conference on Computational Linguistics (COLING_ACL), Vol. 1, 293–99. Morristown: Association for Computational Linguistics.
-  Dowty, David (2000). The garden swarms with bees and the fallacy of argument alternation. In Polysemy: theoretical and computational approaches, ed. 111–28. Oxford: Oxford University Press.
-  Fillmore, Charles J (1968). The case for case. In Universals in linguistic theory, ed. Emmon Bach and Robert T. Harms, 1–90. New York: Holt Rinehart and Winston.
-  Fillmore, Charles J., Miriam R. L. Petruck, Josef Ruppenhofer, and Abby Wright (2003). “FrameNet in action: the case of attaching”. International Journal of Lexicography, 16: 297–332.
-  Givo´n, Talmy (2001). Syntax: an introduction, Vol. 1. Amsterdam: John Benjamins. Goldberg.
-  Goldberg, Adele E (1995). Constructions: a construction grammar approach to argument structure. Chicago: University of Chicago Press.
-  Goldberg, Adele E (2006). Constructions at work: the nature of generalization in language, Oxford: Oxford University Press.
-  Iwata, Seizi (2005a). “Locative alternation and two levels of verb meaning”. Cognitive Linguistics, 16: 355- 407.
-  Iwata, Seizi (2005b). The role of verb meaning in locative alternations. In Grammatical constructions: back to the roots, ed. Mirjam Fried and Hans C. Boas, 101–18. Amsterdam: John Benjamins.
-  Iwata, Seizi (2008). Locative alternation: a lexical-constructional approach. (Constructional Approaches to Language, 6.) Amsterdam: John Benjamins.
-  Jackendoff, Ray (1997). “Twisting the night away”. Language, 73: 534-59.
-  Kay, Paul (1999). “Argument structure constructions and argument - adjunct distinction.” First international conference on Construction Grammar, University of California, Berkley.
-  Langacker, Ronald (1987). Foundations of Cognitive Grammar, Volume I. Stanford, CA: Stanford University Press.
-  Langacker, Ronald (1991). Foundations of Cognitive Grammar, Volume II. Stanford, CA: Stanford University Press.
-  Langaker, Ronald (2002). Concept, Image, Symbol: The Cognitive Basis of Grammar, 2nd edn. Berlin: Mouton de Gruyter.
-  Levin, Beth (1993). English verb classes and alternations. Chicago: University of Chicago, CA.
-  Levin, Beth, and Malka Rappaport Hovav (2005). Argument Realization, Cambridge: Cambridge University Press.
-  Perek, F (2015). Argument structure in usage-based construction grammar: Experimental and corpus-based perspectives. Amsterdam: John Benjamins.
-  Pinker, Steven (1989). Learnability and cognition. Cambridge, MA: MIT Press.
-  Rappaport Hovav, Malka, and Beth Levin (1998). Building verb meanings. In The projection of arguments: lexical and compositional factors, ed. Miriam Butt and Wilhelm Geuder, 97–134. Stanford: Center for the Study of Language and Information.
-  Schwartz Norman, l (1976). “The grammar of content and container”. Journal of Linguistics, 12: 279-287. 
-  Talmy, Leonard (1972). Semantic structures in English and Atsugewi. PhD dissertation, Department of Linguistics, University of California, Berkeley.
-  Talmy, Leonard (1976). Semantic causative types in The grammar of causative constructions. (Syntax and Semantics, 6.), ed. Masayoshi Shibatani, 43–116. New York: Academic Press.
-  Talmy, Leonard (1988/2000). “Force dynamics in language and cognition”. Cognitive Science 12:49–100. Revised and expanded version published in Toward a cognitive semantics, Vol. 1: Concept Structuring Systems, ed. Leonard Talmy, 409–70. Cambridge, MA: MIT Press.
-  Talmy, Leonard (2000) Toward a cognitive semantics (2 vols). Cambridge, MA: MIT Press.
-  Tognini Bonlli, E (2001): Corpus Linguistics at Work, (Amsterdam/Philadelphia: Benjamins).