بررسی دستوری‌شدگی فعل وجهی vastən در گیلکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای زبان‌شناسی، گروه زبان‌شناسی، دانشکدة ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران

2 استاد، گروه زبان‌شناسی، دانشکدة ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت

چکیده

افعال وجهی دسته‌ای از افعال کمکی هستند که بازنمایی مفاهیم وجهی را در ارتباط با فعل اصلی به عهده دارند و در اثر رخداد دستوری‌شدگی، یعنی فرایند تکوین سازه‌های دستوری، پدید آمده‌اند. در این پژوهش برآنیم که به بررسی دستوری‌شدگی فعل وجهی پررخداد vastǝn (بایستن) در گیلکی از زبان‌های ایرانی شاخۀ غربی بپردازیم. از آنجا که گیلکی زبانی است با داده‌های تاریخی اندک، ضمن بهره­گیری از اصول هاپر (1991) به‌عنوان چارچوب اصلی تحقیق، میزان کارآمدی اصول مزبور را سنجیده­ایم و در برخی موارد تحلیلی جایگزین ارائه کرده­ایم. همچنین در بررسی داده‌ها مفاهیم ترتیب کلمه، بازتحلیل، قیاس و معنازدایی را به خدمت گرفته‌ایم. در مقالۀ حاضر، پس از تشریح بنیان نظری تحقیق به تحلیل داده‌ها پرداخته‌ایم. نتایج نشان می‌دهد که با احتساب قرض­‌گیری سازۀ دستوری وجه‌­نمای اجبار از فارسی به گیلکی، دو نقش‌­نمای وجهیت گرایش و جزء منفی‌­ساز خاص زبان گیلکی است. تغییر در سامانۀ وجه امری،‌ مهم‌ترین نتیجه‌ای است که از رهگذر دستوری‌شدگی فعل وجهی vastǝn حاصل می‌شود و موجب متمایز ساختن گیلکی از سایر زبان‌های ایرانی می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


– استاجی، اعظم (۱۳۸۳). توصیف و تحلیل پدیدة دستوری شدن در زبان فارسی. رساله دکتری زبان­شناسی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
– پورهادی، مسعود (۱۳97). زبان گیلکی. رشت: فرهنگ ایلیا.
– تمیم­داری، احمد و صدری، نیره (۱۳۹۳). «مطالعه سبک­شناختی وجه­نمایی در گلستان سعدی در چارچوب دستور نقشگرای نظام­مند». پژوهش­ زبان و ادبیات فارسی، شماره 33: 1۴1-1۸1.
– داوری، شادی (۱۳۹۵). «تکوین انعکاسی­ها و انعکاسی­های تأکیدی در زبان فارسی: رویکرد دستوری­شدگی». ویژه­نامه فرهنگستان(دستور)، شماره 12: ۶۹-۱۲۶.
– داوری، شادی و نغزگوی­کهن، مهرداد (۱۳9۵). زبان فارسی در گذر زمان، مجموعه مقالات. تهران: کتاب بهار.
– داوری، شادی و نغزگوی­کهن، مهرداد (۱۳9۶). افعال معین در زبان فارسی. تهران: نویسه پارسی.
– دبیرمقدم، محمد (۱۳9۲). رده­شناسی زبان­های ایرانی. تهران: سمت.
– سبزعلیپور، جهاندوست (۱۳9۱). «شکل­های فروپاشی ساخت ارگاتیو در زبان­های تاتی، تالشی و گیلکی». پژوهش­های زبان­شناسی تطبیقی، شماره ۵: ۱۶۷-۱۸۲.
– سبزعلیپور، جهاندوست (۱۳9۲). بررسی تطبیقی ساخت فعل در گویش­های تاتی، تالشی و گیلکی. رشت: فرهنگ ایلیا.
– سبزواری، مهدی (۱۳۸۳). «دستوری شدن افعال کمکی فارسی نوین». فرهنگ، شماره 50: ۵۵-۸۲.
– فخر روحانی، محمدرضا (۱۳۸۰). «ساخت­های غیرشخصی با شواهدی از گویش مازندرانی». فرهنگ، شماره ۳۷: 307-320.
– متولیان نائینی، رضوان (۱۳۹۷). «بازنمایی نحوی افعال خواستن و توانستن». پژوهش­های زبان­شناسی تطبیقی، شماره 16: 1۰۵-1۲۳.
– مرادیان گروسی، علی­اکبر (۱۳۸۴). مصدر در زبان گیلکی به گویش رشتی. رشت: گیله­مرد.
– میرهاشمی، سیدحنان (۱۳9۱). انواع بند در زبان گیلکی. رشت: فرهنگ ایلیا.
– نغزگوی­کهن، مهرداد (۱۳9۵). زبان فارسی در گذر زمان. تهران: کتاب بهار.
– همایونفر، مژگان (۱۳۹۲). وجه و تأثیر آن بر نظام فعل در زبان فارسی، رساله دکتری زبان­شناسی، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
– Bybee, Joan; Pagliuca, William and Perkins, Revere (1994). The Evolution of Grammar: tense, aspect and modality in the languages of the world, Chicago: The University of Chicago Press.   
– Coupe, Alexander R. (2018). "Grammaticalization process in the languages of South Asia". In: Narrog, H. and B. Heine (eds.). Grammaticalization from a typological perspective, Oxford: Oxford University Press. 189-218.
– Davari, Shadi and Naghzguy-Kohan, Mehrdad (2017). "The grammaticalization of progressive aspect in Persian". In: Hengeveld, K.; Narrog, H. and H. Olbertz (eds.), The grammaticalization of tense, aspect, modality and evidentiality: A functional perspective (Trends in Linguistics Studies and Monographs 311), Berlin: De Gruyter, 163-190.
– de Condillac, Étienne B. (1746). Essai sur lʼorigine des connaissances humaines, Amsterdam: Mortier.
– Eckardt, Regine (2012). "Grammaticalization and semantic reanalysis". In: Maienborn, C.; Heusinger, K.v. and P. Poetner (eds.), Semantics: An international handbook of natural meaning, Vol 3, Berlin: De Gruyter. 2675-2701.
– Givόn, Talmy (1971). "Historical syntax and synchronic morphology: an archaeologists field trip", Chicago Linguistic Society, 7(1): 394-415.
– Haspelmath, Martin (2002). Understanding Morphology, London: Oxford University Press.
– Heine, Bernd and Reh, Mechtild (1982). Patterns of Grammaticalization in African languages, Cologne: University of Cologne.
– Heine, Bernd and Reh, Mechtild (1984). Grammaticalization and Reanalysis in African languages, Hamburg: Buske.
– Hopper, Paul J. (1991). "On some principles of grammaticalization". In: Traugott, Elizabeth C. and B. Heine (eds.), Approaches to grammaticalization, Amsterdam: John Benjamins.17-35.
– Humboldt, Wilhelm von (1825). "Über das Entstehen der grammatischen Formen und ihren Einfluss auf die Ideenentwicklung". Abhandlungen der historisch-philologischen Klasse der königlichen Akademie der Wissenschaften, 401-430.
– Joseph, Brian D. (2004). "Rescuing traditional (historical) linguistics from grammaticalization theory". In: Fischer, O.; Norde, M. and H. Perridon (eds.), Up and down the cline, the nature of grammaticalization, Amsterdam: John Benjamins. 44-71.
– Lakey, Holly (2016). The grammar of Fear: Morphosyntactic metaphor in Fear constructions, PhD dissertation, University of Oregon.
– Lehmann, Christian (1982). Thoughts on grammaticalization: a programmatic sketch, Cologne: University of Cologne.
– Meillet, Antoine. 1958 (1912). "Lʼévolution des forms grammaticales". Linguistique Historique et Linguistique Générale, 130-148.
– Stilo, Donald (2001). Gilan Languages. Encyclopedia Iranica, Vol. X, Fasc.6, 660-668.
– Wischer, Ilse (2011). "Aspects of grammaticalization: Current Resources and future prospects", Hiroshima Studies in English Language and Literature, 55: 1-17.