شبه وند شدگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان شناسی، دانشگاه بوعلی سینا

2 دانشجوی دکتری زبان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، علوم و تحقیقات تهران

چکیده

دستوری­شدگی، فرآیند تکوین اجزاء نقشی از اجزاء واژگانی است. از آنجا که اجزاء نقشی، مفاهیمی بسیار کلی و انتزاعی دارند، تغییر در معنا، یکی از مهم­ترین عوامل مؤثر در این فرایند قلمداد می­گردد. بسیاری از متخصصین دستوری­شدگی بر این باورند که تغییر معنا در دستوری­شدگی از نوع تغییر استعاری است؛ بدین معنا که کلمات با معنای عینی برای بازنمون مفاهیم انتزاعی به کار گرفته می­شوند. چنین تحولی در معنا، براساس تغییر حوزه­های مفهومی، از جمله زمان، مکان، شخص، شی­ء و کیفیت صورت می­گیرد. مفهوم­سازی حوزه­های انتزاعی بر اساس حوزه­های عینی به ایجاد صورت­های زبانی جدید برای بیان مفاهیم دستوری می­انجا­مد. در این مقاله سعی داریم نشان دهیم که در ساخت بعضی از کلمات مرکب، اجزاء واژگانی با تغییر استعاری در معنا، عملکردی شبیه به وندها از خود به نمایش می­گذارند؛ بدین معنا که با انتزاعی­تر شدن به وسیلۀ بسط استعاری، ویژگی­های مخصوص وندها، چون زایایی و پیش بینی پذیری را کسب می­کنند. در این تغییر ما با نوعی گذار از حوزۀ واژگان به حوزۀ دستور روبرو هستیم. به عبارت دیگر فرایند دستوری شدگی موجب تغییر عنصر واژگانی و تبدیل آن به عناصر شبه­وند
می­شود.

کلیدواژه‌ها


استاجی، اعظم (1386). پیدایش حروف اضافه از نام اندام­های بدن. دستور، ویژه­نامه نامۀ فرهنگستان 3: 40-51.
انوری، حسن (به سرپرستی) (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
راسخ‌مهند، محمد (1389). درآمدی بر زبان­شناسی شناختی، نظریه ها و مفاهیم. تهران: سمت.   
کشانی، خسرو (1371) اشتقاق پسوندی در زبان فارسی امروز. تهران: انتشارات سمت.
نغزگوی‌کهن، مهرداد (1387الف). دستوری­شدگی و دستوری­زدایی ، فرایندهایی مستقل و موازی. زبان و زبان‌شناسی، مجلۀ انجمن زبان‌شناسی ایران. 8: 1-13.
___________ (1387ب). بررسی فرایند دستوری شدگی در فارسی جدید. دستور،
ویژه­نامۀ نامۀ فرهنگستان
. ش 4:  3-24.
____________ (1389الف). از واژه بست تا وندِ تصریفی، بررسی تحول تاریخی بعضی واژه­بستهای فارسی جدید، مجلۀ دستور، ویژه­نامۀ نامۀ­فرهنگستان. 6: 77-99.
____________ (1389ب). چگونگی شناسایی موارد دستوری­شدگی، مجلۀ
پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی.2: 149-165 .  
____________ (1389ج).  افعال معین و نمایش نمود در زبان فارسی. ادب پژوهی، فصلنامۀ تخصصی زبان و ادبیات فارسی. سال چهارم.14: 93-110.
نغزگوی­کهن، مهرداد و راسخ مهند، محمد (زیر چاپ). دستوری­شدگی و بسط استعاری. مجلۀ پژوهشهای زبانی دانشگاه تهران. شمارۀ دوم.
 Booij, Geert (2002). The morphology of Dutch. Oxford: Oxford University Press.
Denison, David (2001). Gradience and Linguistic change. In Laurel J. Brinton (ed.) Historical Linguistics. 1999: Selected papers from the 14th international conference on Historical Linguistics. Amesterdam: John Benjamins.
Givon,Talmy.(1975). Serial verbs and syntactic change: Niger-Congo , in C. Li (Ed.). Word order and word order change. Austin: University of Texas Press. 47-122.
Hamawand, Zeki (2011). Morphology in English: Derivational and compound word formation in cognitive grammar. London: Continuum International Publishing Group.
Heine, Bernd, Ulrike Claudi and Friederike Hünnemeyer. (1991).
Grammaticalization: A Conceptual Framework. Chicago: Chicago University Press.
Hopper, P J.)1991(. On some principles of grammaticalization. In Traugott E. C. & Heine B. (Eds.). Approaches to grammaticalization. vol. I. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. 17-35.
Lakoff, George (1993). The contemporary theory of metaphor. In A Ortony (Ed.), Metaphor and thought. Cambridge: Cambridge University Press. 202-251.
Lakoff, George and Mark Johnson (1980). Metaphors We Live By. Chicago: Chicago University Press.
Langaker.Roland W. (1987). Foundation of Cognitive Grammar. vol. 1, Theoretical Prerequisites. Stanford: Stanford University Press.
Olsen, S. (2000). Composition. In Booij G., Lehmann C. & Mudgan J. (Eds.). Morpholpgie/Morphology. vol. 1. Berlin & New York: de Gruyter. 897-916.
Traugott, Elizabeth C. (1985). On Conditionals. In John Haiman (Ed). Iconicity in Syntax. Amesterdam: Benjamins. 289-307.