بررسی ترتیب پسوندهای اشتقاقی زبان فارسی در چارچوب رویکرد ترتیب مبتنی بر پیچیدگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای زبانشناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 استادیار زبانشناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان،

چکیده

ترتیب وندها از جمله مباحث نظری مطرح صرف است. تاکنون رویکرد لایه­ ای (سیگل، 1974)، رویکرد محدودیت­ های گزینشی (فب، 1988) و رویکرد «ترتیب مبتنی بر پیچیدگی» (های و پلاگ، 2000) به بررسی ترتیب وندها پرداخته ­اند. رویکرد ترتیب مبتنی بر پیچیدگی - که چهارچوب نظری مقاله حاضر را تشکیل می ­دهد - بر اساس معیار تقطیع ­پذیری وند از پایه به توجیه ترتیب وندها می ­پردازد. در این نظریه فرض بر آن است هر چه میزان تقطیع ­­پذیری بیشتر باشد وند در جایگاه دورتری نسبت به پایه قرار می­ گیرد. هدف از مقاله حاضر محک زدن این فرضیه در ترتیب پسوندهای اشتقاقی زبان فارسی است. برای انجام این بررسی پس از بررسی هم­آیندی پسوندها و محاسبه نسبت تقطیع­ پذیری پیوستار تقطیع­ پذیری بدست داده شد. با مقایسه ترتیب پسوندها و ترتیب آنها بر روی پیوستار تقطیع ­پذیری مشخص می­ شود که ترتیب پسوندهای اشتقاقی زبان فارسی تا چه میزان با معیار تقطیع ­پذیری قابل توجیه است. بدین منظور 41 پسوند اشتقاقی زبان فارسی که به‌طور مشترک حداقل در دو اثر از سه اثر صادقی (1370)، کشانی (1371) و کلباسی (1380) مشاهده شد انتخاب و از پیکره پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی 9172 واژه مشتق از آنها استخراج شدند. با استفاده از هم‌آیندی وندها و نمودار پراکندگی، میزان تقطیع ­پذیری وندها محاسبه و پیوستار تقطیع ­پذیری به‌دست آمد. همراستا با نظر های و پلاگ (2004) برای ارائه توجیه کامل­تری از آرایش پسوندهای اشتقاقی زبان فارسی - علاوه بر معیار میزان تقطیع ­پذیری - می­بایست محدودیت­ های گزینشی حاکم بر هم‌آیندی وندها را نیز مورد توجه قرار داد.   

کلیدواژه‌ها


-  حمصیان، مریم (1389). بررسی آرایش وندهای اشتقاقی زبان فارسی. پایان نامه کارشناسی ارشد: دانشگاه اصفهان.
صادقی، علی اشرف (1370الف). «شیوه­ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر(1)»، نشر دانش، خرداد و تیر، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  صادقی، علی اشرف (1370ب). «شیوه­ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر(2)»، نشر دانش، مرداد و شهریور، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  صادقی، علی اشرف (1370ج). «شیوه­ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر(3)»، نشر دانش، آذر و دی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  صادقی، علی اشرف (1371الف). «شیوه­ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر(4)»، نشر دانش، خرداد و تیر، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  صادقی، علی اشرف (1371ب). «شیوه ها و امکانات واژه سازی در زبان فارسی معاصر(5)»، نشر دانش، مرداد و شهریور، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  صادقی، علی اشرف (1371ج). «شیوه­ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر(6)»، نشر دانش، مهر و آبان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  صادقی، علی اشرف (1371د). «شیوه­ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر(7)»، نشر دانش، آذر و دی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  صادقی، علی اشرف (1371ه). «شیوه­ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر(8)»، نشر دانش، بهمن و اسفند، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  صادقی، علی اشرف (1372الف). «شیوه­ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر(9)»، نشر دانش، فروردین و اردیبهشت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  صادقی، علی اشرف (1372ب). «شیوه­ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر(10)»، نشر دانش، خرداد و تیر، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  صادقی، علی اشرف (1372ج). «شیوه­ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر(11)»، نشر دانش، مرداد و شهریور، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  غلامعلی‌زاده، خسرو و یداله فیضی پیرانی (1390). «بررسی لایه­ها و سطوح واژگانی در وندهای زبان فارسی از نگاه صرف واژگانی»، مجله پژوهشهای زبان شناسی دانشگاه اصفهان، س 3. ش 5. صص. 65-84.
-  کشانی، خسرو (1371). اشتقاق پسوندی در زبان فارسی امروز، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  کلباسی، ایران(1380). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-  Allen, M. (1978). Morphological investigations. Ph.D. Thesis, University of Conneticut.
-  Baayen, R. H. (2002). Word Frequency Distribution, Dordrecht, Kluwer Academic Publishers.
-  Fabb, N. (1988). “English Suffixation is Constrained only by Selectional Restrictions”, Natural Language and linguistic Theory 6, 527-539.
-  Gansner, Emden R.; Eleftherios Koutsofios; Stephen C. North; and Kiem-Phon vo. (1993). “A technique for drawing directed graphs”. IEEE Transactions on Software Engineering 19.3.214–30.
-  Giegerich, H. J. (1999). Lexical Strata in English. Morphological causes, Phonological Effects, Cambridge: Cambridge University Press.
-  Hay J. (2000). Causes and Consequences of Word Structure, Ph.D. dissertation. Northwestern University.
-  Hay J. (2001), “Lexical Frequency in Morphology: Is Everything Relative?”, Linguistics 39: 1041-1070. 
-  Hay J. (2002). “From Speech Perception to Morphology: Affix-ordering Revisited”, Language 78.3, 527-555.
-  Hay, J. & Baayen, H. (2002). “Parsing and Productivity”. Yearbook of Morphology, Dordrecht: Kluwer, 203- 255.
-  Hay, J. & Baayen, H. (2003). “Phonotactics, Parsing and Productivity”, Rivista di Linguistica, 15.1, p. 99-130.
-  Hay, J. & Plag, I. (2002). “Suffix Combinations, Grammatical Restrictions, and Parsing”, University of Canterbury.
-  Hay, J. & Plag, I. (2004). “What Constraints Possible Suffix Combinations? On the Interaction of Grammatical and Processing Restrictions in Derivational Morphology”, Natural Language and Linguistic Theory 22, 565-596.
-  Kiparsky, P. (1982a). “From Cyclic Phonology to Lexical Phonology”, in van der Hulst and Smith (1982a)
-  Kiparsky, P. (1982b). Lexical Phonology & Morphology, Seoul: Linguistics in the Morning Calm.
-  Mohanan, K.P. (1986). The Theory of Lexical Phonology, Dordrecht: Reidel.
-  Plag, I. (1996). “Selectional Restriction in English Suffixation revisited: A Reply to Fabb (1988)”, Linguistics, 34, 769-798.
-  Plag, I. (1999). Morphological Productivity: Structural Constraints in English Derivation, Berlin: Mouton de Gruyter.
-  Plag, I. (2003). Word-formation in English. Cambridge: Cambridge University Press.
-  Plag, I. & Baayen, R. H. (2001). Parsing and Productivity, University of Canterbury, Interfaculty Research Unit for Language and Speech, University of Nijmegen
-  Plag, I. & Baayen, R. H. (2009). “Suffix Ordering and Morphological Processing”, Language, 85(1), 109-152.
-  Selkirk, E. (1982). The Syntax of Words, Cambridge: MIT Press.
-  Siegel, D. (1974). Topics in English Morphology, Cambridge: MIT Press.