مفهوم‌سازی «فضا» در زبان فارسی در چهارچوب نظریۀ فرازبان معنایی طبیعی (با تمرکز بر نخستی معنایی «نزدیک»)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای زبان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران

2 دانشیار زبان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران

چکیده

پژوهش پیش ‌رو پژوهشی پیکره‌بنیاد است که می‌کوشد با رویکرد فرازبان معنایی طبیعی به بررسی چگونگی مفهوم‌سازی فضا در زبان فارسی بپردازد. در رویکرد فرازبان معنایی طبیعی، هشت نخستی معنایی برای مفهوم فضا شناسایی و معرفی شده است (شامل WHERE~PLACE, HERE, ABOVE, BELOW, FAR, NEAR, SIDE, INSIDE) و باور بر این است که این نخستی‌ها در همۀ زبان‌ها واژگانی شده‌‌اند. این پژوهش محدود به بررسی نخستی NEAR است و بازنمایی مفهوم «فضا» را بر اساس این نخستی، با استفاده از نمونه‌های واقعی و پیکره‌ای مورد تحلیل قرار می‌دهد. داده‌های پژوهش برگرفته از پیکرۀ زبانی همشهری است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که نخستی معنایی NEAR در زبان فارسی دارای سیزده نماگر متفاوت شامل «نزدیک، کنار، پیش، نزد، جنب، بغل، پهلو، دم، لب، حوالی، جوار، مجاور، در مجاورتِ» بوده که هریک به لحاظ گسترۀ مفهومی و دامنۀ کاربردی ویژگی‌های خاصی را دارا بوده و از این لحاظ تفاوت‌هایی با هم دارند.

کلیدواژه‌ها


-  افراشی، آزیتا (1385). «نگاهی به نظریة فرازبان معنایی طبیعی و مسئلۀ ترجمه‌پذیری»، مطالعات ترجمه، 4 (15)، 81 - 71 .
انصاریان، شادی و بامشادی، پارسا (1397). «تولید محتوا برای آموزش زبان و فرهنگ فارسی بر اساس رویکرد فرازبان معنایی طبیعی»، مجموعه مقالات دومین همایش ملی آزفا: استانداردسازی مواد آموزشی، به کوشش رضامراد صحرایی و مهین‌ناز میردهقان، تهران: نشر خاموش، 188-165.
-  بامشادی، پارسا و شادی انصاریان (1397). «زبان فارسی کمینه: گامی به سوی جهانی‌سازی زبان فارسی»، مجموعه مقالات دهمین همایش بین‌المللی زبان‌شناسی ایران، زیر چاپ.
-  دهخدا، علی‌اکبر (بیتا). فرهنگ دهخدا. به نشانی اینترنتی: https:///dehkhoda dictionary.abadis.ir
-  رضایی، والی و موسوی، سید حمزه (1394). «رده‌شناسی فضا در زبان فارسی»، پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، سال 5، شماره 9، 126-103.
-  سجادی، سیدمهدی و کریمی‌دوستان، غلامحسین (1393). «رویکرد فرازبان معنایی طبیعی: فرض‌ها، مفاهیم و اهداف»، مطالعات زبان و گویش‌های غرب ایران، سال 2، شمارۀ 7، 113-95.
-  شادمان، رقیه (1396). بررسی فرازبان معنایی در زبان فارسی، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد زبان‌شناسی، دانشگاه پیام نور رشت.
-  عمید، حسن (1389). فرهنگ فارسی، تهران: راه رشد.
-  گلفام، ارسلان و عبدالکریمی، سپیده (1387). «عوامل تشخیص نقطه ارجاع از عنصر متغیر و انواع نقطه ارجاع». پازند، شمارۀ 15، 95-77.
-  معین، محمد (1386). فرهنگ فارسی، چاپ چهارم. تهران: ادنا.
-  Evans, Vyvyan and Melanie Green (2006). Cognitive Linguistics: An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.
-  Filipović, Luna and Kasia Jaszczolt (eds.) (2012). “Introduction: Linguistic diversity in the spatio-temporal domain”, in: Space and Time in Languages and Cultures: Linguistic diversity (pp. 1-11). Amsterdam/Philadelphia”: John Benjamins.
-  Gladkova, Anna (2014). “Here, near, far: Spatial conceptualisation and cognition in a cross-linguistic perspective (English vs. Russian)”. In L. Filipović & M. Pütz (Eds.), multilingual cognition and language use: Processing and typological perspectives (pp. 121-150). Amsterdam: John Benjamins.
-  Godard, Cliff (2008). “Natural Semantic Metalanguage: The state of the art”. In C. Godard (ed.), Cross-Linguistic Semantics (1-34). Amsterdam: John Benjamins.
-  Goddard, Cliff and Anna Wierzbicka (2014). Words and Meanings; Lexical Semantics across Domains, Languages, and Cultures. Oxford: Oxford University Press.
-  Goddard, Cliff and Anna Wierzbicka (2017). “150 canonical sentences for identifying semantic primes and the core lexicogrammar of any language”. Downloadable on: https://intranet.secure.griffith.edu.au.
-  Leibniz, Gottfried Wilhelm (1961). Opuscules et fragments inédits de Leibniz. Ed. L. Couturat. Paris: Presses universitaires de France, 1903; reprinted Hildesheim: Georg Olms.
-  Levinson, Stephen C. (2004). Space in Language and Cognition: Explorations in Cognitive Diversity. Cambridge: Cambridge University Press.
-  Talmy, Leonard (1985). “Lexicalization patterns: Semantic structure in lexical forms”. In T. Shopen (ed.), Language Typology and Syntactic Description (57–149). Cambridge: Cambridge University Press.
-  Wierzbicka, Anna (1972). Semantic primitives. Frankfurt: Atheneum Verlag.
-  Wierzbicka, Anna (1996). Semantics: Primes and Universals, Oxford: Oxford University Press.