ادبِ ‌زبانی در متون تعلیمی امام محمد غزالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان شناسی همگانی دانشگاه پیام نور

2 استاد زبان شناسی همگانی دانشگاه پیام نور

3 دانشیار زبان‌شناسی پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران

4 دانشیار زبان شناسی همگانی دانشگاه پیام نور

چکیده

مقاله حاضر به تحلیل ادب ­مندی در متون تعلیمی نصیحۀ الملوک و کیمیای سعادت از امام محمد غزالی می ­پردازد. ادب یک پدیدۀ زبانی در تعاملات روزمره است و نشان از آن دارد که کاربران زبان چگونه از زبان برای مدیریت روابط بینافردی خود بهره می­ برند. ادبیات تعلیمی نیز ادبیاتی است که نیکبختی انسان را در بهبود منش­ های اخلاقی او می­ داند و همِّ خود را متوجه پرورش قوای روحی و تعلیم اخلاقی انسان می ­کند. در این مقاله با اتخاذ رویکرد زبان ­شناسی اجتماعی و روش تحلیل محتوا و اصول ادب براون و لوینسون (1987) سعی بر این است تا بازنمود ادب زبانی در متون تعلیمی مذکور نموده شود. نتایج تحقیق حاکی از آن است که متون تعلیمی غزالی بیشتر بر کاربرد ادب مثبت تأکید دارد که بیانگر ترویج همدردی و همراهی در این متون است و بر مدیریت وجهه فرد دیگر استوار است و بنا به سخنی، مخاطب- محور است و بیشتر توصیه‌ها به گوینده برای حفظ همدلی در ارتباط است. معیارهایی از قبیل راستگویی، سخن بجا و به موقع، دشنام ندادن، رازداری، پرهیز از غیبت، کم سخن گفتن، سخن نیکو، خاموشی، نوبت‌گیری، سخن با تفکر به ترتیب بالاترین میزان موارد تعلیم ادب را در این کتاب ­ها به خود اختصاص دادند. در نهایت می ­توان گفت مدل براون و لوینسون تنها مبتنی بر الگوی فردمحوری غربی است و با فرهنگ جمع­ گرای ایرانی که بر ارزش‌های جمع و اجتماع تأکید می­ ورزد در برخی موارد ناسازگار است و نیز مفهوم سازی ادب، جهانی نبوده و خاص هر فرهنگ است، یعنی مفهوم ادب منحصر به هر فرهنگ خاص است و ارائه مدلی جهانی از ادب با ماهیت فرهنگ بنیاد ادب سازگار نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-  دهخدا، علی اکبر (1345)، لغت نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
-  دو فوشه کور، شارل هانری (1377)، اخلاقیات (مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسی از سده سوم تا سده هفتم هجری)، ترجمه محمد علی امیر معزی و عبدالمحمد روح بخشان، تهران: نشر دانشگاهی، انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.
-  طیب، محمدتقی (1381)، «ریشه­های گفتمان­شناسی در ادب پارسی»، فصلنامه مطالعات ملی، شماره13، 49-68.
-  غزالی طوسی، ابوحامد امام محمد (1334)، کیمیای سعادت، تصحیح حسین خدیوجم، تهران: علمی فرهنگی.
-  غزالی طوسی، ابوحامد امام محمد (1389)، نصیحه الملوک، به تصحیح قوام الدین طه، تهران: جامی.
-  غضنفری، محمد (1387)، «جلوه­هایی از بازتاب اصول ادب در تاریخ بیهقی»، مجله زبان­شناسی و گویش­های خراسان، شماره 162، 29-47.
-  محمودی بختیاری، بهروز و شاه‌حسینی، فائقه (1396)، «ادب کلامی سعدی: مطالعه­ای گفتمانی بر مبنای آرای سعدی»، در مجموعه مقالات همایش ادب کلامی، تهران، نشر نویسه پارسی.
-  مزداپور، کتایون (1386)، اندرزنامه‌های ایرانی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
-  مشرف الملک، مریم (1389)، جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
-  مقدسی‌نیا، مهدی و سلطانی، علی (1393)، «کاربردشناسی زبان و سازوکارهای ادب­ورزی در برخی از ادعیه شیعه»، نشریه جستارهای زبانی، شماره 5.
-  Baumgardner, R. (1982), Sociolinguistic aspects of Persian pronouns of address: A macro/micro analysis (Unpublished doctoral dissertation). University of Southern California, USA.
-  Beeman, W.O. (1986), Language, status, and power in Iran. Bloomington: Indiana University Press.
-  Berg, B.L. (2001), Qualitative Research Methods for the Social Sciences. Boston: Allyn and Bacon.
-  Brown, P. and Levinson, S. (1978), Universals in Language Usage: Politeness Phenomena. In: E.N. Goody (ed.), Questions and Politeness: Strategies in Social Interaction. Cambridge: Cambridge University Press, 56-289.
-  Brown, P. and Levinson, S. (1987), Politeness: Some Universals in Language Usage. Cambridge: Cambridge University Press.
-  Burke, P. (1993), The art of conversation in Early Modern Europe. Cambridge, Polity Press.
-  Eslamirasekh, Z. (1993), A cross-cultural comparison of the requestive speech act realization patterns in Persian and American English. Pragmatics and Language Learning, 4, 85- 103.
-  Fraser, B., & Nolan, W. (1981), The association of deference with linguistic form. In: J. Walters (ed.), The Sociolinguistics of Deference & Politeness, The Hague: Mouton, 93 -111. Special issue (27) of the International Journal of the Sociology of Language.
-  Goffman, E. (1967), on Face-Work: an Analysis of Ritual Elements in Social Interaction. In Laver, J. and Hutcheson, S. (eds.), Communication in Face-to Face Interaction. Hannondsworth: Penguin, 319-346.
-  Grice, H. P. (1975), Logic and Conversation. In Cole, P. and Morgan, J. L. Syntax and Semantics 3. New York: Academic Press, 41-58.
-  Hickey, Leo, and Miranda Stewart (2005), Politeness in Europe. Avon: Multilingual Matters.
-  Hock, Hans Heinrich (1988), Implications of a dialectological approach to convergence’ in Fisiak, Jacek ed., Historical Dialectology: Regional and Social. Berlin, New York and Amsterdam: Mouton de Gruyter. 283-328.
-  Janney, Richard wayne, & Horst Arndt (1992), Intracultural versus intercultural tact, in Politeness in Language: Studies in its History, Theory and Practice, edited by Richard J. Watts, Sachiko Ide and Konrad Ehlich, 21-41. (1st edn). Berlin and New York: Mouton de Gruyter.
-  Koutlaki, Sofia A (2002), Offers and expressions of thanks as face enhancing acts: tæ'arof in Persia Journal of Pragmatics no. 34 (12): 17
-  Lakoff, R., (1973), The Logic of Politeness; or, Minding Your P's and Q's. In Corum, C., Smith- Stark, T.C., and Weiser, A. (eds). Papers from the Ninth Regional Meeting of the Chicago Linguistic Society. Chicago, Illinois: Chicago Linguistic Society, 292-305.
-  Leech, G. (1983), Principles of Pragmatics. London: Longman.
-  Nwoye, Onuigbo G. (1992), Linguistic politeness and socio-cultural variations of the notion of face. 33-1756. Journal of Pragmatics no.18 (4):309-328.
-  Scollon, R., & Scollan, S.B.K. (1983), Intercultural communication (2nd Ed.). Maiden, MA: Blackwell Publishers.
-  Sifianou, M. (1992), Politeness Phenomena in England and Greece. A Cross-Cultural Perspective. Oxford: Clarendon Press.
-  Smith, J. (1991), Salutations, felicitations, and terminations: A study in communicative performance (Unpublished Master’s thesis). University of Canterbury, New Zealand.
-  Tannen, D., & Öztek, P.C. (1981), Health to your mouth: formulaic expressions in Turkish and Greek. In F. Coulmas (Ed.), Conversational routine: Exploration in standardized communications situations and pre-patterned speech (37-54). The Hague: Mouton.
-  Tracy, K. & Baratz, S. (1994), The case for case studies of face work. In S. Ting-Toomey (Ed.), The Challenge of face work (pp.287-306). Albany: State University of New York Press.
-  Watts, Richard J. (1992), Linguistic politeness and politic verbal behavior: Reconsidering claims for universality. In Politeness in Language: Studies in its History, Theory and Practice, edited by Richard J Watts, Sachiko Ide and Konrad Ehlich, 43-69. (1st edn). Berlin and New York: Mouton de Gruyter.
-  Watts, R. J. (2003), Politeness. Cambridge: Cambridge University Press.
-  Wierzbicka, A. (1985), Different cultures, different languages, different speech acts. Journal of Pragmatics, 9, 145-178.