کارکرد‌های گفتمانی تغییر ترتیب موضوع‌های اصلی جمله در زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران

2 عضو هیات علمی گروه زبان‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

زبان فارسی دارای یک ترتیب سازه‌ای غالب است. اما جملاتی نیز وجود دارند که ترتیب سازه‌هایشان با ترتیب متعارف همخوانی ندارد و نشاندار هستند. تحقیقات نشان می‌دهد که ترتیب نشاندار تحت تأثیر عوامل نحوی، معنایی و کاربردشناختی پدید می‌آید. وقوع و توزیع صورت‌های مختلف بیانگر این نکته است که صورت‌هایی که ترتیب سازه‌ای نشاندار دارند، با اهداف مختلف گفتمانی و کاربردشناختی بکار گرفته می‌شوند. در این مقاله با اتکاء به داده‌های زبان فارسی که از متون نوشتاری ادبی، علمی، داستانی، و روزنامه‌ای گردآوری شده است، انگیزه‌های ممکن در انتخاب یک ترتیب سازه‌ای نشان داده می‌شود و مشخص می‌شود که بکارگیری یک صورت خاص وضعیت گفتمانی، کاربردشناختی مختلف را باز می‌نماید که عبارتند از ایجاد تأکید غیرتقابلی با پسایند کردن فاعل، برجسته سازی یا ایجاد تقابل با پیشایندسازی مفعول صریح و قرار دادن آن در جایگاه کانونی ویژه هنگامی که پسایند می‌شود. همچنین پسایند کردن مفعول غیرصریح به هدف ایجاد تقابل.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-  آل احمد، جلال (1336الف)، خسی در میقات. تهران: انتشارات امیرکبیر.
-  آل احمد، جلال (1336ب)، زن زیادی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
-  آل احمد، جلال (1356)، پنج داستان. تهران: انتشارات امیرکبیر.
-  دبیرمقدم، محمد و شهلا شریفی (1384)، «بررسی سلسله مراتب رده‌شناختی مربوط به حوزۀ آرایش واژه‌ها در زبان فارسی گفتاری»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، شماره 149، سال سی و هشتم، ص 112-85.
-  دبیرمقدم، محمد (1390)، «معرفی و نقد کتاب مطالعه­ای در ساخت گفتمانی زبان فارسی»، دستور، ویژه نامه نامه فرهنگستان، شماره هفتم، ص 293- 223.
-  دبیرمقدم، محمد (1392)، رده‌شناسی زبان‌های ایرانی. دو جلد،چاپ اول، انتشارات سمت، تهران.
-  راسخ مهند، محمد و مریم قیاسوند (1393)، «بررسی پیکره بنیاد تأثیر عوامل نقشی در قلب نحوی کوتاه فارسی»، دستور، ویژه نامه نامه فرهنگستان، شماره دهم، ص197- 163.
-  رضایی، والی و سید محمد تقی طیب (1385)، «ساخت اطلاع و ترتیب سازه‌های جمله»، دستور، ویژه نامه نامه فرهنگستان، شماره 2، ص 19-3.
روزنامه ایران،  20/2/93 و7/4/93
زبان و زبان شناسی، سال هفتم- شماره اول، پیاپی سیزدهم، بهار و تابستان 1390، تهران
زبان و زبان شناسی، سال هفتم- شماره دوم، پیاپی چهاردهم، پاییز و زمستان 1390، تهران
مجله فرهنگی و هنری بخارا، سال پانزدهم- شماره نهم (پی در پی 90-89)، مهر- دی 1391، تهران
-  غلامعلی‌زاده، خسرو، (1386)، ساخت زبان فارسی، انتشارات احیاء کتاب، تهران.
-  ماهوتیان، شهرزاد، (1387)، دستور زبان از دیدگاه رده‌شناسی، ترجمه مهدی سمائی. چاپ پنجم، نشر مرکز، تهران.
-  محموداف، حسن، (1365)، «ترتیب توالی کلمات در جملات ساده و ترکیبی فارسی»، ترجمه احمد شفائی. زبانشناسی، سال سوم، شماره اول، شماره پیاپی 5، ص 65-53.
-  Birner, B. & Sh. Mahootian. (1996) “Functional Constructraints on Inversion in English and Farsi” Language Sciences, vol. 18, Nos 1-2,127-138.
-  Ilić, B. M. (1998). “Discourse functions of word order changes in English declarative sentences” The scientific journal of Facta Universitatis of university of Niš, vol. 1, No.5, 301-313.
-  Lambrecht, K. (1994). Information Structure and sentence Form, Cambridge University Press, Cambridge.
-  Lapolla, Randy, J. (1995). “Pragmatic relation and word order in Chinese”. In: Word Order in Discourse, edited by: Pamela Downing and M. Noonan, vol. 30, John Benjamins publishing Company, Amsterdam / Philadelphia.
-  Roberts, John R. (2009). A Study of Persian Discourse Structure, in Cooperation with Behrooz Barjasteh Delforooz and Carina Jahani, Uppsala Universitet, Uppsala.