بررسی پیکره بنیاد فرایندهای واجی تضعیف و تقویت در ادوار تاریخی زبان فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان شناسی همگانی دانشگاه بوعلی سینا

2 کارشناس ارشد زبان شناسی دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

فرایند تضعیف آوایی نوعی کاهش انرژی به هنگام تولید آواهاست که اغلب در مورد همخوان­ ها و در محیط میان­ واکه­ ای یا پس‌واکه‌ای و یا در محیط پایان هجا و پایان واژه صورت می­ گیرد. اما، فرایند تقویت صورت معکوس این فرایند بوده و با افزایش انرژی و فشار هوا به هنگام تولید آواها همراه بوده و در آغاز هجا یا ابتدای واژه رخ می‌دهد. هدف این پژوهش بررسی و تحلیل میزان کاربرد فرایند‌های یادشده در زبان فارسی می­ باشد. این پژوهش به شیوه­ ی استنادی و با بهره­ گیری از پیکره­ای شامل 1459 بیت از آثار منظوم شاهنامه‌ی فردوسی، سی قصیده‌ی ناصرخسرو و بوستان سعدی و نیز نمونه­ هایی از واژه‌های متداول در دوره‌های میانه و معاصر صورت گرفته است. نتایج نشان دادند که الف) از قرن چهارم تا امروز، بسامد تقویت آوایی برخلاف تضعیف آوایی چندان چشمگیر نیست؛ ب) در دوره‌های میانه و معاصر، رخداد فرایند تضعیف و تقویت آوایی از بسامد فراوانی برخوردار است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-  باقری، مهری (1382)، تاریخ زبان فارسی، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
-  باقری، مهری (1383)، مقدمات زبان­شناسی، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
-  باقری، مهری (1380)، واج­شناسی تاریخی زبان فارسی، تهران: نشر قطره.
-  باقری، مهری (1369)، بررسی تحولات تاریخی صوت v = و در زبان فارسی، ش 134، تبریز: نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
-  بیکس، رابرت (1996)، درآمدی بر زبان­شناسی تطبیقی زبان­های هند و اروپایی، ترجمه­ی اسفندیار طاهری، 1389، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-  ثمره، یدالله (1378)، آواشناسی زبان فارسی: آواها و ساخت آوایی هجا، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه (از کیقباد تا رستم و سهراب)، به تصحیح عزیزالله جوینی (1388)، چاپ پنجم، جلد سوّم، تهران: انتشارات دانشگاه.
-  فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق (1386)، چاپ اول، دفترهای اول و دوم، تهران: مرکز پژوهش حماسه‌های ایرانی.
-  کرد زعفرانلو، عالیه، اسلامی، فیروزه و آقاگل­زاده، فردوس (1389)، بررسی ساخت هجا و توالی رسایی در زبان فارسی باستان، ش4، فصلنامه­ی پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی.
-  کرد زعفرانلو، عالیه، تاج‌آبادی، فرزانه (1391)، مقایسه‌ی مشدّدسازی و تشدیدزدایی در زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، ش1، پ9، تهران: فصلنامه‌ی پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی.
-  طبیب‌زاده، امید (1386)، کشش در دستگاه مصوتی زبان فارسی، متن سخنرانی در هفتمین همایش زبان­شناسی ایران، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
-  محقق، مهدی (1388)، شرح سی قصیده­ی حکیم ناصر خسرو قبادیانی، چاپ دوّم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-  یوسفی، غلامحسین (1384)، بوستان سعدی (سعدی­نامه)، چاپ هشتم، تهران: انتشارات خوارزمی.
-  Gussenhoven, C. and Jacobs, H. (2011), Understanding Phonology, third edition, Hodder Education publishers.
-  K.Z.Kambuziya, Aliyeh. (2003), Lenition in Phonological Patterns of Persian. J. Humanities. Vol.10 (2).
-  Ségéral, Philippe & Scheer, Tobias. (2008), Positional factors in Lenition and Fortition.
-  Trask R.L. (1996), Historical Linguistics. Oxford University Press.