واکه‌های مرکب در زبان فارسی: یک بررسی صوت‌شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

واکه ­ها در بافت همخوانی به لحاظ صوت­ شناختی از دو جزء اصلیِ هدف (بسامد ثابت سازه ­ها) و گذر‌سازه­ای (تغییر بسامد سازه ­ها) تشکیل می ­شوند که به ترتیب نمایندة وضعیت ثابت مجرای گفتار در تولید واکه و تغییر وضعیت آن در حرکت از/ به همخوان هستند. این دو جزء در واکه ­های ساده و مرکب دیده می ­شوند، اما واکه­ های مرکب پیچیدگی درونی بیشتری دارند و بر اساس الگوی تغییرات بسامدی سازه ­ها به انواعی تقسیم می ­شوند. هدف پژوهش حاضر مشخص کردن اجزاء تشکیل دهندة واکه ­های مرکب و تقسیم ­بندی آنها بر اساس این اجزاء بود. بدین منظور، واکه ­های مرکب زبان فارسی در هجای باز تکیه ­بر در گفتار 14 زن و مرد فارسی­زبان به شیوة لهیسته و پیترسون (1961) بررسی شدند. نتایج نشان داد که می­ توان واکه ­های مرکب فارسی را بر اساس تغییرات بسامدی سازه­ ها به دو گروه تک ­هدفه و دو هدفه تقسیم کرد. تنها این گروه آخر را می­ توان واکة دوگانه نامید.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-  بی­جن­خان، محمود (1392)، نظام آوایی زبان فارسی، تهران: سمت.
-  ثمره، یدالله (1378)، آواشناسی زبان فارسی: آواها و ساخت آوایی هجا (ویرایش دوم)، تهران: مرکز نشردانشگاهی.
-  حق‌شناس، علی‌محمد (1356)، آواشناسی (فونیک)، تهران: انتشارات آگاه.
-  سپنتا، ساسان (1377)، آواشناسی فیزیکی زبان فارسی، اصفهان: نشر گلها.
-  علی­نژاد، بتول و حسینی بالام، فهیمه (1392)، مبانی آواشناسی آکوستیکی، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
-  مدرسی قوامی، گلناز (1387)، ویژگی‌های آکوستیکی واکه‌های مرکب در زبان فارسی معیار، سخنرانی در نخستین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایران، زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان.
-  مدرسی قوامی، گلناز (1389)، نگاهی دیگر به واکة مرکب در زبان فارسی: ملاحظات آوایی، تاریخی و صرفی. مجموعه مقالات نخستین کارگاه آموزشی و پژوهشی صرف (به کوشش ویدا شقاقی). اسفند 1389. تهران: انجمن زبان‌شناسی ایران. 49-71.
-  مدرسی قوامی، گلناز (1391)، بررسی ویژگی­های آکوستیکی واکه­های زبان فارسی معیار، طرح پژوهشی درون­دانشکده­ای، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
-  مدرسی قوامی، گلناز (1392)، تأثیر تکیة واژگانی بر ویژگی­های کیفی واکه­های سادة زبان فارسی، علم زبان، سال 1، شمارة 1: 41-55.
- مدرسی قوامی، گلناز (1393)، نگاهی دیگر به ویژگی­های صوت­شناختی واکه­های کوتاه و بلند در زبان فارسی، پژوهش­های زبان­شناسی تطبیقی، سال چهارم، شمارة 8: 1-9.
-  ناتل خانلری، پرویز (1367)، وزن شعر فارسی، تهران: توس.
-  یارمحمدی، لطف‌الله (1364)، درآمدی به آواشناسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  Lehiste, I. and Peterson, G.E. (1961), Transitions, Glides, and Diphthongs. Journal of the Acoustical Society of America, 33: 3, 268-277.
-  Modarresi Ghavami, G. (2002), The Status of [ow] in Modern Standard Persian, paper presented at the 4th Biennial Conference on Iranian Studies. Bethesda, Maryland.
-  Yarmohammadi, L. (1964), A Contrastive Study of Modern English and Modern Persian. Ph.D. Dissertation: Indiana University.