بررسی پیکره - بنیان حروف اضافۀ مکانی در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی: رویکرد شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 دانشجوی دکتری زبان شناسی پژوهشگاه علوم‌ انسانی و مطالعات فرهنگی

3 دانشجوی دکتری علوم شناختی مؤسسه آموزش عالی علوم شناختی

چکیده

هدف مقاله حاضر بررسی حروف اضافۀ مکانی «در»، «به»، «روی» و «زیر» در چارچوب زبان‌شناسی شناختی است. ماهیت این پژوهش تحلیلی و آماری است و نوع روش پیکره - بنیان است. در تحلیل این پژوهش تلاش می‌شود از یک پیکرۀ زبانی حاصل از متون درسی فارسی، علوم، مطالعات اجتماعی و هدیه‌های آسمانی پایه‌های اول تا ششم استفاده شود و جملات شاهد حاوی حروف اضافۀ منتخب از این پیکره استخراج شده و از نظر معنایی برچسب‌گذاری گردد. در تحلیل داده ­ها از رویکرد پیش­نمونه راش (1975) و چندمعنایی سامان­مند تایلر و ایوانز (2003) در چارچوب معنی­ شناسی شناختی استفاده شده ‌است. نتیجه حاصل از تحلیل انجام ‌شده این است که معنی سرنمون حروف اضافۀ مکانی در کتاب‌های درسی (عام- دامنه (open domain)) الزاماً با معنی غالب حرف اضافه در دروس مختلف (خاص- دامنه (domain specific)) یکسان نیست و ممکن است معنی پربسامد یک معنا در یک درس با معنای سرنمون یکسان نباشد. این یافته می‌تواند در فرایند آموزش محتوای درسی و توانایی‌های شناختی دانش‌آموزان و همچنین آموزش فارسی به غیرفارسی‌ زبانان مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • اسدی، نصیر (1389). چندمعنایی قاعده­مند: مطالعه موردی "روی" در زبان فارسی. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی، دانشگاه تهران.
  • انوری، حسن (1382). فرهنگ فشرده سخن. تهران: انتشارات سخن.
  • راسخ­مهند، محمد (1389). درآمدی بر زبانشناسی شناختی: نظریه­ها و مفاهیم. تهران: سمت.
  • رضویان، حسین؛ خانزاده، معصومه (1393). «چندمعنایی حرف اضافۀ "به" در زبان فارسی با رویکرد معنی شناسی شناختی». فصلنامۀ مطالعات زبان و گویش­های غرب ایران، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی کرمانشاه، سال دوم، 57-79.
  • رضی­نژاد، سید محمد؛ فرمانده بحری، مونا (1400). «بررسی شبکۀ معنایی حرف اضافۀ فارسی «تا» در چارچوب معنی­شناسی شناختی». فصلنامه مطالعات شهریارپژوهی، دوره هشتم، شماره 31: 925-942.
  • زاهدی، محمدی زیارتی، کیوان و عاطفه (1390). «شبکۀ معنایی حرف اضافه فارسی "از" در معنی­شناسی شناختی». تازه­های علوم شناختی، سال 13، شمارۀ 1: 67-80.
  • صدری‌افشاری، غلامحسین؛ حکمی، نسترن؛ حکمی، نسرین (1384). فرهنگ معاصر فارسی امروز. تهران: فرهنگ معاصر.
  • گلفام، ارسلان؛ یوسفی‌راد، فاطمه (1385). «بررسی حروف اضافۀ مکانی در چارچوب شناختی: مطالعۀ موردی حرف اضافۀ "در/توی"». زبان و زبان­شناسی، دورۀ 2، شمارۀ 3، 33-46.
  • نیلی‌پور، مریم؛ قائمی­نیا، علیرضا؛ نصرتی، شعبان (1395). «کاربست نظریه پیش­نمونه و شبکۀ شعاعی در معناشناسی شناختی تقوا در قرآن». ذهن، شمارۀ 17.
  • یوسفی‌راد، فاطمه (1387). بررسی حروف اضافۀ زبان فارسی در چهارچوب معناشناسی شناختی با نگاه ویژه به حروف اضافۀ مکانی. رسالۀ دکتری زبانشناسی همگانی، دانشگاه تربیت مدرس.

    Brugman, C. (1981). The Story of ‘over’: Polysemy. Semantics and the Structure of the Lexicon. MA thesis; University of California, Berkeley (published New York: Garland, 1988).

  • Brugman, C., & Lakoff, G. (1988). “Cognitive topology and lexical networks” in S. Small, G. Cottrell and M. Tannenhaus (eds). Lexical Ambiguity Resolution. San Matee, CA: Morgan Kaufman.
  • Dirven, R. (1993). “Dividing Up Physical and Mental Space into Conceptual Categories by Means of English Prepositions”. In C. Zelinsky-Wibbelt (ed.); the Semantics of Prepositions. Berlin: Mouton de Gruyter, 73-98.
  • Evans, V., & Tyler, A. (2004). “Rethinking English ‘prepositions of movement’: The case of to and through”. Belgium Journal of Linguistics, 18: 247-270.
  • Evans, V., & Green, M. (2005). Cognitive Linguistics: An Introduction. Edinburgh: Edinburgh university press.
  • Evans, V., & Green, M. (2006). Cognitive Linguistics: An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.
  • Geeraerts, D. (2006). A Rough Guide to Cognitive Linguistics. In: D. Geeraerts (Ed.). Cognitive Linguistics: Basic Readings, (pp. 1-28). Berlin & New York: Mouton de Gruyter.
  • Geeraerts, D., & Cuyckens, H. (2007). Introducing Cognitive Linguistics. In: D. Geeraerts & H. Cuyckens (Ed.). The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics, (pp. 3-21). Oxford: Oxford University Press.
  • Golfam, A., &Yousefi Rad, F. (2010). A Cognitive Semantic Approach to Persian Spatial Prepositions. A Pedagogical Perspective. Case Study: Persian Preposition /dær/; Pazhuhesh-e Zabanha-ye Khareji, 56: 167-179.
  • Hurford, J. R., Heasley, B. &, Smith, M.B. (2007). Semantics. New York: Cambridge University Press.
  • Johnson, M. (1987). The Body in the Mind: The Bodily Basis of Meaning Imagination, and Reason; Chicago: The University of Chicago Press.
  • Lakoff, G. (1987). Women, Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind. Chicago: Chicago University Press.
  • Langacker, R. W. (2007). Cognitive Grammar: A Basic Introduction. Oxford: Oxford University Press.
  • Lee, D. (2001). Cognitive Linguistics: An Introduction. Oxford: Oxford University Press.
  • Rosch, E. (1975). “Cognitive Representations of Semantic Categories”. Journal of Experimental Psychology: General. 104(3): 192-233.
  • Sandra, Dominick & Sally Rice (1995). Network Analysis of Prepositiona Meaning: Mirroring Whose Mind – The Linguist's or the Language User's?, Cognitive Linguistics, 6, 89-130.
  • Tyler, A., & Evans, V. (2003). Reconsidering Prepositional Polysemy Network: The Case of Over. In: B. Nerlich, Z. Todd, V. Herman & D. D. Clark (Eds.), Polysemy: Flexible Patterns of Meaning in Mind and Language, (pp. 95-159). Berlin: Mouton de Gruyter.