نظام استعاری ساختار رویداد و تأثیر آن بر تحلیل مفهوم‌سازی‌های قرآنی حاوی حوزة مبدأ مالکیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری الهیات (علوم قرآن و حدیث) دانشگاه علامه طباطبایی، تهران. ایران

2 استاد گروه الهیات (علوم قرآن و حدیث) دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه زبانشناسی، دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.22084/rjhll.2024.28903.2308

چکیده

مالکیت رابطه افراد با اشیا است که استیلا و تسلط انسان‌ها بر اشیا را نشان می‌دهد. خداوند در زبان قرآن از این رابطۀ عینی و ملموس برای توصیف مفاهیم انتزاعی بهره جسته است. در جستار حاضر تلاش شده است به شیوۀ توصیفی تحلیلی و با رویکرد معناشناسی شناختی و با بهره‌گیری از ابزار نظری موجود در نظریۀ استعارة مفهومی، به بررسی حوزۀ مفهومی مالکیت به‌عنوان حوزۀ تجربی پرداخته شود تا مشخص شود که ‌چه مفاهیم انتزاعی قرآنی و چگونه با این حوزۀ دانشی مفهوم‌سازی استعاری شده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که نظام استعاری ساختار رویداد برای مفهوم‌پردازی مفاهیمی متنوع از حوزۀ مقصد در زبان قرآن، مانند خردورزی، خوشبختی، موهبت، آمرزش الهی، معجزات الهی، پاداش الهی، مجازات الهی، تنگدستی و توانگری، کنترل خویشتن، مقام و منزلت و... مؤثر است. این مفاهیم انتزاعی حالات و ویژگی‌ها و رویدادهایی هستند که به‌صورت أشیا و مکان‌هایی با حوزۀ مبدأ «مالکیت»، مفهوم‌سازی استعاری شده‌اند. این فرایند استعاری بر مبنای نام نگاشت‌های «حالات/ ویژگی‌ها اشیا تحت تملک هستند»، «رویدادها اشیا تحت تملک هستند» و «حالت‌ها/ ویژگی‌ها مکان هستند»، «احساسات، نیرو هستند»، بازنمایی شده در عبارات استعاری موجود در آیات میسر شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • قرآن‌کریم
  • ابن منظور، محمد بن مکرم (1414هـ.ق). لسان العرب، چاپ: سوم، بیروت، الناشر: دارصادر.
  • ابن درید، محمد بن حسن (1988 م‏). جمهرة اللغة، چاپ: اول‏، بیروت‏،‌ دارالعلم للملایین‏.
  • ابن فارس، احمد (‏1404 هـ.ق‏). معجم مقاییس اللغه‏، محقق/ مصحح: هارون، عبدالسلام محمد، چاپ: اول، قم‏، مکتب الاعلام الاسلامی.
  • ابن قیّم، عبدالنبی (1385). فرهنگ معاصر عربی- فارسی، تهران، فرهنگ معاصر.
  • امین، نصرت‏بیگم‏ (بی‌جا). تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن‏، [بى جا]-[بى جا]، [بى نا].
  • آلوسی، محمود ‌بن ‌عبدالله (‏1415هـ.ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم‏، محقق: عبدالبارى عطیه، على، لبنان- بیروت‏، دارالکتب العلمیة‏.
  • ابن‏عاشور، محمدطاهر (1420هـ.ق). تفسیر التحریر و التنویر، چاپ: 1، لبنان- بیروت‏، مؤسسة التاریخ العربی‏.
  • افراشی، آزیتا (1397). استعاره و شناخت، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • افراشی، آزیتا(1399). معناشناسی و مطالعات قرآنی (مجموعه درس‌گفتارها)، به کوشش فروغ پارسا، تهران، انتشارات نگارستان اندیشه
  • بیضاوى، عبدالله بن‌عمر (1418هـ.ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوى)، لبنان- بیروت، دارإحیاء التراث العربی.
  • پاکتچی، احمد (1393). روش تحقیق با تکیه بر علوم قرآن و حدیث، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
  • پاکتچی، احمد (1399). معناشناسی و مطالعات قرآنی (مجموعه درس­گفتارها)، به کوشش فروغ پارسا، تهران، انتشارات نگارستان اندیشه.
  • توکل‌‌نیا، مریم (1395). بررسی کارکرد معناشناسی حروف جر زمانی و مکانی در قرآن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم قرآنی زاهدان.
  • جوادی‌آملی، عبدالله (1385). تفسیر تسنیم (ج1)، تنظیم علی اسلامی، چاپ: پنجم، قم، مرکز نشر اسراء.
  • حقی برسوی، اسماعیل بن مصطفى‏(بی‌تا). تفسیر روح البیان‏، چاپ: 1، لبنان- بیروت‏، ناشر: دارالفکر.
  • خازن، على بن محمد (1415هـ.ق). تفسیر الخازن المسمى لباب التأویل فی معانی التنزیل‏، مصحح: شاهین، عبدالسلام محمد على‏، چاپ: 1، لبنان- بیروت‏، دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون‏.
  • راغب اصفهانى، حسین بن‌محمد (1374). ترجمه مفردات الفاظ قرآن، چاپ: دوم، تهران. انتشارات مرتضوی.
  • راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412هـ.ق). مفردات ألفاظ القرآن، چاپ: اول، بیروت، دارالقلم‏.
  • روشن، بلقیس؛ اردبیلی، لیلا (1392). مقدمه‌ای بر معنا شناسی شناختی، تهران، نشر علم.
  • زلتَن، کوچش (1399). مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره، ترجمه شیرین پورابراهیم، چاپ: سوم، تهران، انتشارات سمت.
  • زلتَن، کوچش (1394). استعاره در فرهنگ: جهانی‌ها و تنوع، ترجمة نیکتا انتظام، چاپ: اول، تهران، انتشارات سیاهرود.
  • زمخشرى، محمود بن‌عمر (1407 هـ.ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏، مصحح: حسین احمد، مصطفى‏، لبنان- بیروت‏ ، چاپ: 3، انتشارات دارالکتاب العربی‏.
  • زحیلى، وهبه‏ (1411 هـ.ق‏)، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج‏، چاپ: 2، سوریه- دمشق‏، دار الفکر.
  • زبیدى، محمدبن محمد مرتضی (1414هـ.ق‏). تاج العروس‏، محقق/مصحح: شیرى، على، چاپ: اول‏، بیروت‏، دار الفکر.
  • سلطان‌على‏شاه، سلطان‌محمدبن‌حیدر (1408هـ.ق). بیان السعادة فی مقامات العبادة، چاپ: 2، لبنان- بیروت‏، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
  • ساسانی، فرهاد (1390). استعاره مبنای تفکر و ابزار زیبایی آفرینی، تهران، انتشارات سوره مهر.
  • صابونى، محمد على ‏(1421هـ.ق) صفوة التفاسیر، چاپ: اول، لبنان- بیروت‏، دار الفکر.
  • طباطبایى، محمدحسین (1374). ترجمه تفسیر المیزان، چاپ: پنجم، ایران، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى.
  • طوسی، محمد بن حسن ‏(بی­تا). التبیان فی تفسیر القرآن‏، مصحح: عاملى، احمد حبیب‏، چاپ: اول، لبنان- بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
  • طبرسى، فضل بن‌حسن (1375). ترجمه تفسیر جوامع الجامع، چاپ: اول، ایران، مشهد مقدس، آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى.
  • طبرسى، فضل بن‌حسن (بی­تا). ترجمه تفسیر مجمع البیان‏، ترجمه و تصحیح: رسولى، هاشم‏، چاپ: اول‏ ایران- تهران‏، ناشر: فراهانى.
  • طبرسى، فضل بن‌حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، مصحح: یزدى طباطبایى، فضل‏الله‏، رسولى، هاشم‏، چاپ: سوم، ایران، تهران‏، ناشر: ناصر خسرو.
  • طبرانى، سلیمان بن احمد (2008). التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم (الطبرانى)،‌ چاپ: 1، ‏اردن- اربد، ناشر: دار الکتاب الثقافی.
  • طبری، محمد بن جریر (1412هـ.ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)، چاپ اول، لبنان- بیروت ، ناشر: دار المعرفة.
  • طریحى، فخر الدین بن محمد (1375‏). مجمع البحرین‏، محقق/مصحح: حسینى اشکورى، احمد، چاپ: سوم‏، تهران‏، ناشر: مرتضوی‏.
  • طالقانی، محمود (بی تا). اسلام و مالکیت در مقایسه با نظام‌های اقتصادی غرب، مشهد، نشر طلوع.
  • عسکرى، حسن بن عبدالله ‏(1400 هـ.ق‏). الفروق فی اللغة، چاپ: اول‏، بیروت، دار الافاق الجدیدة.
  • فیومى، احمد بن محمد (1414). المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى، چاپ: دوم‏، قم‏،‏ ناشر: مؤسسه دارالهجرة.
  • فخررازى، محمد بن عمر (1420هـ.ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ: 3، لبنان- بیروت‏، دارإحیاء التراث العربی‏.
  • قاسم‌زاده، حبیب الله (1379). استعاره و شناخت، چ1، تهران، انتشارات فرهنگیان.
  • قائمی­نیا، علیرضا (1399). استعاره­های مفهومی و فضاهای قرآنی، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • قرشی، على‏اکبر (1375). تفسیر احسن الحدیث‏، ناشر: بنیاد بعثت، مرکز چاپ و نشر، ایران- تهران‏، چاپ: دوم.
  • کاشفى، حسین بن على ‏(بی‌تا). تفسیر حسینى (مواهب علّیه)، به کوشش شاه ولى‏الله، احمد بن عبدالرحیم، ایران- سراوان‏، کتابفروشى نور.
  • لیکاف، جورج و جانسون، مارک (1980). استعاره­هایی که با آن زندگی مـی­کنـیم، ترجمه هاجر آقا ابراهیمی (1397)، چ3، تهران، انتشارات نشر علم.
  • مجلسى، محمدباقر بن محمد تقى‏ (1403هـ.ق). بحار الأنوار، محقق/ مصحح: جمعى از محققان‏، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏.
  • مغنیه، محمدجواد (1378). ترجمه تفسیر کاشف‏، ناشر: بوستان کتاب قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
  • مشکور، محمدجواد (1357). فرهنگ تطبیقی عربی با زبان‌های سامی و ایرانی، ج1، تهران، انتشارت بنیاد فرهنگ ایران.
  • مشکور، محمدجواد (1978). فرهنگ تطبیقی عربی با زبان‌های سامی و ایرانی، ج2، تهران، انتشارت بنیاد فرهنگ ایران.
  • مصطفوى، حسن (1430هـ.ق). التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، چاپ: سوم، بیروت- قاهره-لندن، دارالکتب العلمیة، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی‏.
  • مکارم شیرازى، ناصر (1371). تفسیر نمونه، چاپ: 10، تهران، دارالکتب الإسلامیة.
  • نسفى، عبدالله بن احمد (1416هـ.ق). تفسیر النسفى مدارک التنزیل و حقایق التاویل‏، چاپ: اول، لبنان- بیروت‏، دارالنفائس‏.
  • نغزگوی‌کهن، مهرداد؛ ملکی، ساسان (1398). «طرحواره‌های مالکیت در زبان فارسی»، نشریه پژوهش‌های زبان‌شناسی، سال یازدهم، ش: اول.
  • هاوکس، ترنس (1377). استعاره، ترجمه فرزانه طاهری، تهران، نشر مرکز.
  • هاشمی، احمد (1427هـ.ق). جواهر البلاغه، چاپ: سوم، الناشر: اسماعیلیان.
  • یزدی، سید مصطفى محقق داماد‌ (1406هـ.ق). قواعد فقه، چاپ: دوازدهم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
  • Kövecses, Zoltán (2010). Metaphor: A Practical Introduction. Oxford: Oxford University Press.
  • Kövecses, Zoltán (2020). Extended Conceptual Metaphor Theory. Cambridge University Press.
  • Lakoff, G. (1993). The Contemporary Theory Of Metaphor. In Andrew Ortony(Ed). Cambridge University Press.
  • Lakoff, G. & Johnson, M (1980). Metaphors We Live By. Chicago: Chicago university Press.
  • Lee, David (2001). Cognitive Linguistics: An Introduction.Oxford University Press.
  • Leslau, Wolf (1991). Comparative Dictionary of Geez, OTTO HARRASSOWITZ, WIESBADEN.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار