تحلیل کلام انتقادی ایدئولوژی و قدرت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 دانشـجوی دکتـرای پژوهشـگاه علـوم انسـانی و مطالعات فرهنگی

10.22084/rjhll.2024.29175.2318

چکیده

اصل بنیادی در زبان‌شناسی انتقادی، که به‌عنوان مغز تحلیل گفتمان انتقادی در نظر گرفته می‌شود، نظریه‌ای است که زبان را به‌عنوان یک عمل اجتماعی معرفی می‌کند؛ قوانین و هنجارهایی که بر رفتار زبانی حاکم هستند نه تنها کارکرد، بلکه منشأ و معنای اجتماعی عمیقی دارند. از سوی دیگر، تحلیل گفتمان انتقادی زبان را به‌عنوان بخشی از فرآیند اجتماعی در نظر می‌گیرد که با ایدئولوژی رابطه‌ای تنگاتنگ برقرار می‌کند و به دنبال بازنمایی اثرات اجتماعی ایدئولوژی و به تبع آن قدرت در گفتمان است. زبان برای مشروع‌سازی، اشاعه، تقویت و طبیعی‌سازی ایدئولوژی گروه‌های حاکم به‌کار می‌رود و تحلیل گفتمان انتقادی به دنبال رمزگشایی فرآیندها و انگیزه‌های گفتمان ایدئولوژیک در سطح جامعه می‌باشد. در این راستا، تحلیل گفتمان انتقادی تلاش می‌کند تا ابزاری برای شناسایی و آشکارسازی روابط قدرت نامتوازن و نابرابری‌های اجتماعی فراهم کند که اغلب از طریق زبان و گفتمان در جامعه بازتولید می‌شوند. این رویکرد، با استفاده از تکنیک‌های تحلیلی متنوع، به بررسی چگونگی استفاده از زبان برای اعمال و حفظ قدرت، تحکیم ایدئولوژی‌ها و همچنین، چالش و مقابله با آن‌ها می‌پردازد. با وجود این‌که هدف و اصول تحلیل گفتمان انتقادی مشخص است، رویکردهای متعددی برای تحقق اهداف آن به‌کار گرفته می‌شود که مسیرهای تحلیلی متفاوتی را طی می‌کنند. این تنوع رویکردی به بحث و مناقشه در میان صاحب‌نظران تحلیل گفتمان دامن زده است. در عین حال، دو رویکرد شناختی (با قرائت‌های متفاوت) و نقشی در این عرصه رقابت می‌کنند. بررسی دقیق این رویکردها در قالب حیطه‌های کاربردی مختلف، نه تنها می‌تواند درک درستی از کارایی آنها به‌دست دهد تا بتوان در هر زمینه‌ای از تحلیل، از سیاست تا بهداشت، انتخاب صحیح رویکردی را انجام داد، بلکه نقاط ضعف و قوت هر کدام را در مواجهه با پدیده‌های اجتماعی مشخص می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Bahktin, M. (1981). The Dialogical Imagination, Trans, by C. Emerson and M. Holquist. Houston, TX: University of Texas Press.
Bakhtin, M. (1994). Speech genres. In P. Morris (Ed.), The Bakhtin reader: Selected writings of Bakhtin, Medvedev, Voloshinov (pp. 80–87). London: Edward Arnold.
Cap, Piotr. (2017). The Language of Fear. Communicating Threat in Public Discourse. Basingstoke: Palgrave.
Chilton, Paul. (2014). Language, Space and Mind. Cambridge: Cambridge University Press.
Fairclough, N. (1992). Discourse and social change. Cambridge: Polity.
Fairclough, N., & Wodak, R. (1997). Critical Discourse Analysis. In T. van Dijk (Ed.), Discourse Studies: A Multidisciplinary Introduction (Vol. 2, pp. 258-284). London: Sage.
Foucault, M. (1980). Power/knowledge—Selected interviews and other writings 1972–1977. Brighton: Harvester Press.
Fried, Mirjam & Jan-Ola Östman (2003). “Construction Grammar and spoken language: The case of pragmatics particles”. Paper presented at the 8th International Pragmatics Conference, Toronto.
Goldberg, Adele E. (2019). Explain me this: creativity, competition, and the partial productivity of constructions. Princeton, New Jersey.
Halliday, M. (1994). An introduction to functional grammar, 2nd Edn; with new preface (pp.xi–xii). Introduction (pp. xiii–xxxv). London: Edward Arnold.
Hart, Christopher (2010(. Critical Discourse Analysis and Cognitive Science: New Perspectives on Immigration Discourse. Basingstoke: Palgrave.
Hart, Christopher (2014(. Discourse, Grammar and Ideology: Functional and Cognitive Perspectives.London: Bloomsbury.
Kress, G., & Hodge, R. (1979). Language as ideology. London: Routledge and Kegan Paul. [2nd edition: Hodge and Kress 1993].
Lakoff, G. (1987). Cognitive models and prototype theory. In U. Neisser (Ed.), Concepts and conceptual development: Ecological and intellectual factors in categorization (pp. 63–100). Cambridge University Press.
O’Halloran, K.L. (2007b). Systemic Functional Multimodal Discourse Analysis (SF-MDA) Approach to Mathematics, Grammar and Literacy, in A.McCabe, M.O’Donnell and R.Whittaker (eds) Advances in Language and Education, pp. 75–100. London: Continuum.
Reisigl, M., & Wodak, R. (2009). The discourse historical approach. In R. Wodak & M. Meyer (Eds.), Methods of critical discourse analysis (pp. 87–121). London: Sage.
Van Dijk, T. A. (1998). Ideology: A multidisciplinary approach. London: Sage.
Van Dijk, T. (2001). Multidisciplinary CDA: A plea for diversity. In R. Wodak & M. Meyer (Eds.), Methods of critical discourse analysis (pp. 95–120). London: Sage.
Verschueren J. (2012). Ideology in Language Use: Pragmatic Guidelines for Empirical Research. Cambridge University Press
Widdowson, H. G. (1995). “Discourse analysis: A critical view”. Language and Literature, 4(3): 157–172.
Widdowson, H. G. (2004). Text, context, pretext: Critical issues in discourse analysis. Oxford: Blackwell.