استعاره‌های جهتی «بالا» و «پایین» در فارسی عامیانه: مفاهیم؛ خوشایندی و ناخوشایندی؛ تقابل مفهومی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان‌شناسی، گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران

10.22084/rjhll.2024.28762.2301

چکیده

هدف از این پژوهش توصیفی-تحلیلی، بررسی مفاهیم و تبیین خوشایندی، ناخوشایندی و تقابل مفهومی در استعاره ­های جهتی «بالا» و «پایین» در فارسی عامیانه است. داده­ های این پژوهش از مداخل «بالا»، «بلند»، «سر»، «روی»، «آسمان»، «پا»، «پایین»، «افتادن»، «انداختن»، «زیر» و «خاک»  فرهنگ فارسی عامیانۀ نجفی (1387) استخراج و در چارچوب نظرات لیکاف و جانسون (1980) و کووِچِش (2002) تحلیل شدند. یافته­ ها نشان داد که استعاره ­های جهتی «بالا» و «پایین»، به ترتیب، 26 و 28 حوزۀ مفهومی را صورت­ بندی می­ کنند؛ کاربرد هم‌زمان هر دو جهت­ «بالا و پایین»، بر 8 مفهوم انتزاعی دلالت دارد؛ استعاره ­های جهتی «بالا»، همیشه مفاهیم «خوشایند» و استعاره ­های جهتی «پایین»، همیشه مفاهیم «ناخوشایند» را صورت­ بندی نمی ­کنند، گرچه استعاره­ های جهتی «پایین»، تمایل بیشتری به سازمان‌دهی مفاهیم ناخوشایند دارند و استعاره­ های جهتی «بالا» و «پایین»، لزوماً در «تقابل مفهومی» باهم قرار نمی­ گیرند. یافته ­های این پژوهش تا حدود زیادی با نظرات لیکاف و جانسون (1980) و کووِچِش (2002) متفاوت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. آقابزرگیان معصوم­خانی، آرش؛ ایرجی، مریم؛ عامری، حیات (1401). «بررسی ابزارهای خلاقیت استعاری در شعر معاصر از منظر معنی‌شناسی شناختی»، زبانشناخت، سال 13، شماره 1: 3-27.
  2. پورالخاص، شکرالله؛ آلیانی، رقیه (1397). «بررسی استعاره­های جهتی در غزلیات شمس»، متن­پژوهی ادبی، سال 22، شماره 75: 208-228.
  3. ثقفی، عشرت؛ افراشی، آزیتا؛ عاصی، سیدمصطفی؛ فرزاد، عبدالحسین (1398). «بررسی تحول استعاره­­های مفهومی شجاعت در زبان فارسی در دو بازه زمانی تاریخی و معاصر». جستارهای زبانی، سال 12، شماره 4: 1-32.
  4. خاتمی­نیا، میثم؛ حسن­زاده نیری، محمدحسن (1398). «استعاره­های جهتی در آغاز شاهنامه»، متن­ پژوهی ادبی، سال 23، شماره 82: 7-33.
  5. راسخ­مهند، محمد (1390). درآمدی بر زبانشناسی شناختی: نظریه­ها و مفاهیم. تهران: انتشارات سمت.
  6. راسخ­مهند، محمد؛ علیزاده صحرایی، مجتبی؛ ایزدی­فر، راحله و سلیمیان، رقیه (1397). «خشونت گفتاری در مطبوعات: مطالعه موردی روزنامه‌های فارسی»،مطالعات زبانی و بلاغی، سال 9، شماره 18: 135-164.
  7. سارلی، ناصرقلی (1387)، زبان فارسی معیار. تهران: هرمس.
  8. شکری، یدالله؛ شمسی‌زاده، سمانه (1397). «بررسی استعارۀ زمان در تاریخ بیهقی با رویکرد زبان­شناسی شناختی»، مطالعات زبانی و بلاغی، سال 9، شماره 18: 211-232.
  9. صفوی، کوروش (1383). گفتارهایی در زبانشناسی، تهران: هرمس.
  10. صفوی، کوروش (1392). درآمدی بر معنی­شناسی، چاپ پنجم، تهران: سوره مهر.
  11. علوی­مقدم، محمد و اشرف­زاده، رضا (1392). معانی و بیان، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات سمت.
  12. عمید، حسن (1388)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیرکبیر.
  13. گلفام، ارسلان؛ کرد زعفرانلو، عالیه؛ حسندخت فیروز، سیما (1388). «استعاره زمان در شعر فروغ فرخزاد از دیدگاه زبانشناسی شناختی»، نقد ادبی، سال 2، شماره 7: 121-136.
  14. منوچهری، مریم؛ شفق، اسماعیل (1400). «استعاره جهتی در قصاید خاقانی با رویکرد شناختی». پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، سال 10، شماره 1: 113-131.
  15. موسوی، شایسته­سادات؛ رحیمی، محمود (1399). «آسمان و زمین بر محور استعاره (روند استعاری معنابخشی به پدیده­های طبیعی بر پایه استعاره‌های جهتی)»، مطالعات زبانی و بلاغی، سال 11، شماره 22: 471-496.
  16. مولودی، امیرسعید؛ کریمی­دوستان، غلامحسین؛ بیجن­خان، محمود (1394). «کاربست رویکرد پیکره­بنیاد تحلیل الگوی استعاری در زبان فارسی: مطالعه حوزه مقصد خشم»، پژوهش‌های زبانی، سال 6، شماره 1: 100-118.
  17. نغزگوی‌کهن، مهرداد و راسخ­مهند، محمد (1391). «دستوری‌شدگی و بسط استعاری»، پژوهش­های زبانی، شماره 1: 117-134.
  18. نوری، زینب؛ روشن، بلقیس؛ گلفام، ارسلان (1401). «انگاره استعاری زمان در زبان فارسی: مطالعه­ای پیکره بنیاد»، زبانشناخت، شماره 2: 209-233.
  19. وحشی بافقی (1355). دیوان وحشی بافقی، ویراستۀ حسین نخعی، تهران: امیرکبیر. چاپ پنجم.
  20. Kovecses, Z. (2002). Metaphor: A Practical Introduction. Oxford: Oxford University Press.
  21. Lakoff, G. & M. Johnson (1980). Metaphors We Live By. London: The University of Chicago Press.
  22. Nunberg, G., I.A., Sag, and T.Wasow. (1994). "Idioms". Language, Vol. 70: 491-538.
  23. Saeed, J. (2009). Semantics, 3rd Oxford: Wiley-Blackwell.
  24. Van Dijk, T. A. (2001). Critical Discourse Analysis. In: The Handbook of Discourse Analysis. Massachusetts: Blackwell Publishers: 354-355.
  25. Wittmann, M. & V. Van Wassenhove (2009). “The Experience of Time: Neural Mechanisms and the Interplay of Emotion, Cognition and Embodiment”. Philosophical Transaction and the Royal Society, (364): 1809-1813.

    26. شواهد

    1. آل­احمد، جلال (1333). سرگذشت کندوها، تهران: [بی‌نا].
    2. آل­احمد، جلال (1340). نون والقلم، تهران: کتاب زمان، چاپ سوم.
    3. آل­احمد، جلال (1344). ارزیابی شتاب‌زده، تبریز: ابن‌سینا.
    4. آل­احمد، جلال (1345) الف. مدیر مدرسه، تهران: کتاب­های پرستو، چاپ سوم.
    5. آل­احمد، جلال (1345) ب. «شوهر آمریکایی»، مجله جهان نو.
    6. آل­احمد، جلال (1346). نفرین زمین، تهران: نیل.
    7. آل­احمد، جلال (1356). پنج داستان، تهران: رواق، چاپ دوم.
    8. آل­احمد، جلال (1360). سنگی بر گوری، تهران: رواق.
    9. اصغری، حسن (1377). هفت مرد، هفت داستان، تهران: راهیان اندیشه.
    10. امیرشاهی، مهشید (1347). کوچه بن‌بست، تهران: [بی‌نا].
    11. بابامقدم، رضا (1337). عقاب تنها، تهران: کاویان.
    12. پرتواعظم، ابوالقاسم (1352). سنگ روی یخ، تهران: اندیشه.
    13. پزشکزاد، ایرج (1351). دایی جان، تهران: صفی علیشاه.
    14. پزشکزاد، ایرج (1356). آسمون­ریسمون، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
    15. پهلوان، عباس (1348). شب عروسی بابام، تهران: پرستو، چاپ دوم.
    16. پهلوان، عباس (1353). تشریفات، تهران: امیرکبیر.
    17. پهلوان، عباس (1354). پیشامدها، تهران: امیرکبیر.
    18. جمال­زاده، محمدعلی (1320). یکی بود، تهران: بنگاه پروین، چاپ دوم.
    19. چهل­تن، امیرحسن (1357). دخیل بر پنجره فولاد، تهران: رواق.

    20.دوایی، پرویز (1360). باغ، تهران: زمینه.

    1. دهباشی، علی (1364). نامه­های جلال آل­احمد، تهران: پیک.
    2. دیانی، بهنام (1373). هیچکاک و آغاباجی، تهران: [بی‌نا].
    3. شاهانی، خسرو (1368). بازنشسته، تهران: انتشارات تهران.
    4. شهری، جعفر (1357) الف. شکر تلخ، تهران: امیرکبیر.
    5. شهری، جعفر (1357) ب. تهران قدیم، تهران: امیرکبیر.
    6. شهری، جعفر (1372). گزنه، تهران: معین-پروین.
    7. صداقت، هادی [صادق هدایت] (1358). توپ مرواری، تهران: [بی‌نا].
    8. فصیح، اسماعیل (1352). دل کور، تهران: رز.
    9. کتیرایی، محمود (1348). از خشت تا خشت، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
    10. کتیرایی، محمود (1349). نامه­های هدایت، ضمیمه کتاب صادق هدایت، تهران: اشرفی.
    11. محمدعلی، محمد (1366). بازنشستگی، تهران: آگاه.
    12. مدنی، حسین (1349). اسمال در نیویورک، تهران: موسسه مطبوعاتی صدف، چاپ نهم.
    13. مکارمی، اصغر (1342). شبگرد، تهران: آبشار.
    14. مهتدی (صبحی)، فضل­الله (1353). دیوان بلخ، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
    15. مهتدی (صبحی)، فضل­الله (1358). افسانه­های کهن، جلد دوم، تهران: امیرکبیر، چاپ یازدهم.
    16. میرصادقی، جمال (1345). چشم­های من خسته، تهران: اشرفی.
    17. میرصادقی، جمال (1368). کلاغ­ها و آدم­ها، مشهد: نشر نیما.
    18. میرصادقی، جمال (1349). در ازنای شب، تهران: کتاب زمان.
    19. میرصادقی، جمال (1350). این شکسته­ها، تهران: رز.
    20. میرصادقی، جمال (1363). بادها خبر از تغییر فصل می­دادند، تهران: شباهنگ.
    21. میرصادقی، جمال (1367). پشه­ها، مشهد: نشر نیما.
    22. میرصادقی، جمال (1370). آتش از آتش، تهران: کتاب ممتاز.
    23. مینوی، مجتبی (1349). داستان­ها و قصه­ها، تهران: خوارزمی.
    24. نوشین، عبدالحسین (1326). خروس سحر [ضمیمه مجله مردم]، تهران.
    25. هدایت، صادق (1330) الف. حاجی‌آقا، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
    26. هدایت، صادق (1330) ب. سه قطره خون، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
    27. هدایت، صادق (1331). زنده­به­گور و آب زندگی، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
    28. هدایت، صادق (1332). سگ ولگرد، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
    29. هدایت، صادق (1333). علویه خانم، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار