بازنمایی گونه‌های وام‌گیری در ترجمه ابن‌عربشاه از مرزبان‌نامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات عربی دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران

2 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

10.22084/rjhll.2024.28623.2295

چکیده

ترجمه با وجود این‌که فرآیندی یک­ سویه است اما نوعی جدال دائمی با زبانی دیگر و مقاومت دو نیروی زبانی برابر یکدیگر است که هرکدام ساختار و ویژگی ­های زبانشناختی خاص خود را دارد. در طی این فرآیند، مترجم همواره می­­ کوشد متنی را دوباره سامان­دهی کند تا تمامیتی اندام ­وار یابد. ترجمه در ادوار مختلف به شیوه­ ها و رویکردهای مختلفی به منصّه ظهور نشسته است. ارتباط تنگاتنگ و ناگسستنی میان ادبیات و فرهنگ عربی و فارسی سبب پدیدارشدن متون ترجمه ­ای پرشماری از عربی به فارسی و بالعکس گشته ­است که زمینه مناسبی را برای پژوهش فراهم می­ کند. حوزه ترجمه میان این دو زبان از دیرباز تاکنون از رونق به­ سزایی برخوردار بوده ­است. ترجمۀ متون ادبی همچون مرزبان ­نامه، یکی از پویاترین جریان ­های ادبی در دوران کهن بوده است. آثار پرشماری در گونه ­های مختلف از عربی به فارسی و بالعکس ترجمه شده­ اند و از این رهگذر کتاب ­های مختلفی پدید آمده ­اند که از جهت ادبی سبک ­ساز و تأثیر‌گذار بوده ­اند. از سوی دیگر ارتباط تنگاتنگ میان زبان و ادبیات فارسی و عربی باعث دادوستدهای پرشماری بین این دو زبان شده که ترجمۀ کتاب «مرزبان ­نامه» سعدالدین وراوینی توسط ابن ­عربشاه در سدۀ نهم از جمله آن­ها است. پژوهش پیش­رو با روش توصیفی تحلیلی و با هدف ارزیابی ترجمۀ ابن عربشاه در میزان بهره­ گیری از وام ­واژه ­های فارسی سامان یافته است. برآیند پژوهش نشان داد ابن ­عربشاه در ترجمه خود به کاربست وام­ واژه ­های فارسی اهتمام خاصی ورزیده و این وام ­واژه ­ها باعث غرابت ترجمه او نشده است، اما با توجه به ساختار متفاوت دو زبان فارسی و عربی، وام­ گیری­ هایی که در سطح اصطلاحات و امثال داشته نه تنها از خوانایی متن او کاسته بلکه خواننده عرب ­زبان را در فهم معنا نیز دچار مشکل نموده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • ابن­خرداذبه، ابوالقاسم (1961). المختار من کتاب اللهو و الملاهی، تصحیح: أغناطیوس عبده خلیفه، بیروت: المکتبه الکاثولیکیه.
  • ابن­عربشاه (أحمدبن أبومحمد، شهاب­الدین) (1421هـ.ق). فاکهه­الخلفاء و مفاکهه‌الظرفاء. تحقیق و تقدیم أیمن عبدالجابر البحیری. القاهره: دار الآفاق العربیه.
  • ابن‌منظور الافریقی المصری، ابوالفضل جمال الدین محمد بن مکرم (بی­تا). لسان العرب، بیروت: دار صادر.
  • ابوریّان، محمد (1986). تاریخ الفکر الفلسفی فی‌الاسلام، الاسکندریه، دارالمعرفه الجامعیه.
  • آذرنوش، آذرتاش (1374). راه­های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی (همراه با واژه­های فارسی در شعر جاهلی). چاپ دوم، تهران: توس.
  • امام­شوشتری، محمدعلی (1347). فرهنگ واژه­های فارسی در زبان عربی. تهران: چاپخانه بهمن.
  • ایویر، ولادیمیر (1370). روش­های ترجمه عناصر متفاوت فرهنگی، ترجمه: سید محمدرضا هاشمی، فصلنامه علمی- فرهنگی مترجم، ش 2: 3-14.
  • بخشش تنیانی، مقصود (1398). نقد و بررسی ترجمه گرمارودی از نهج­البلاغه بر پایه نظریه وینی و داربلینی. رساله دکتری زبان و ادبیات عربی. دانشگاه سمنان.
  • براون، ادوارد گرانویل (1384). تاریخ طب اسلامی. ترجمه: مسعود رجب­نیا. تهران: علمی و فرهنگی.
  • حسن، محمد عبدالغنی (1376). فن ترجمه در ادبیات عربی، مترجم: عباس عرب، چاپ اول، مشهد: آستان قدس رضوی.
  • حکمت، نصر الله (1398). درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی. تهران: الهام.
  • الحنبلی، ابو‌الفلاح عبد‌الحی بن العماد (1998). شذرات الذهب فی‌أخبار من ذهب، بیروت: دار‌‌الکتب العلمیه.
  • خطیبی، حسین (1386). فنّ نثر در ادب پارسی، چاپ سوّم، تهران: زوّار.
  • درستی، احمد (1381). «مروری بر اندیشه­های مرزبان بن رستم اسپهبدزاه طبرستانی»، فصلنامه مصباح، شماره 43: 125-148.
  • دهخدا، علی­اکبر (1377). لغت­نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • راثی، محسن (1386). «تأثیر زبان و ادب فارسی در زبان و ادب عربی»، پژوهشنامه علوم انسانی: ش54 : 167-184.
  • رضایی، مهدی (1389). «مرزبان‌نامه یادگاری از ایران عهد ساسانی»، مجله پژوهش‌های ادب عرفانی، شماره 13: 47-68.
  • زیدان، جرجی (1983). تاریخ آدابِ اللغة العربیة، بیروت: دار مکتبة الحیاة.
  • سعیدان، اسماعیل (1387). اصول و روش کاربردی، ترجمه. تهران: رهنما.
  • شقاقی، ویدا (1389). مبانی صرف. تهران: سمت.
  • صفوی، کوروش (1374). «واژه­های قرضی در زبان فارسی»، نامه فرهنگ، نشریه علوم اجتماعی، شماره 19. صص 96-111.
  • طاهری، اسفندیار (1395). «ریشه­شناسی چند واژة کهن از گویش­های ایرانی»، نشریه زبان فارسی و گویش­های ایرانی، سال اول، دورة اول، شماره پیاپی 1: 151-168.
  • طبیبیان، سید حمید (1386). فرهنگ فرزان، تهران: فرزان روز.
  • عبدالرحمن، شمس‌الدین بن محمد (1354). الضوء اللامع لأهل القرن التاسع، المجلد الأول. القاهره: مکتبه القدس.
  • عمید، حسن (1389). فرهنگ فارسی عمید. تهران: امیر کبیر.
  • فاست، پیتر (1397). ترجمه و زبان. ترجمه: راحله گندمکار. تهران: نشر علمی.
  • فرحزاد، فرزانه (1394). فرهنگ جامع مطالعات، ترجمه. تهران: نشر علمی.
  • کفافی، عبدالسلام (1972). فی الأدب المقارن، بیروت، دار النهضه العربیه.
  • ماندی، جرمی (1397). معرفی مطالعات ترجمه (نظریه­ها و کاربردها)، ترجمه علی بهرامی و زینب تاجیک، ویراست چهارم، تهران: رهنما.
  • نظری، علیرضا (1394). «تداخل زبانی و دگرگونی معنایی وام­واژه­های عربی و جنبه­های تأثیر آن بر ترجمه از عربی»، مجله پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، سال5، شماره 13: 85-106.
  • نیومارک، پیتر (1382). دوره آموزش فنون ترجمه. ترجمه: منصور فهیم و سعید سبزیان. تهران: رهنما.
  • وراوینی، سعدالدین (1376). مرزبان­نامه. چاپ سوم. تهران: اساطیر.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار