تحلیل مفهوم رند در غزلیات حافظ بر اساس نظریۀ آمیختگی مفهومی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا همدان

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده‌ی علوم انسانی، دانشگاه بوعلی‌سینا همدان

10.22084/rjhll.2024.28171.2283

چکیده

ساختار نظریۀ آمیختگی مفهومی بر این پایه استوار است که فرایندِ معناپردازی از ترکیب و آمیزش ساخت‌های مفهومی به دست می‌آید. در این فرایند فضاهای ذهنیِ درون‌داد شکل می‌گیرند، نگاشت بین فضاها رخ می‎دهد و در نتیجۀ فرافکنی گزینشی بین فضاها، یک فضای جدید به نام فضای آمیخته شکل می‎گیرد که حاصل آن چیزی فراتر از مجموع بخش‎های سازنده است. در این مقاله به بررسی فضاهای ذهنی مربوط به واژۀ رند در شعر حافظ پرداخته می‎شود. هدف اصلی این مقاله روشن نمودن این مسأله است که چگونه در شعر حافظ شخصیت رند با تمام ویژگی‌ها و صفات منفی که در جهان خارج دارد، تبدیل به یک شخصیت متعالی و انسان کاملی می‎شود که شایستگی ولایت و رهبری دارد. دست‌آوردهای پژوهش بیان‎گر این است که حافظ با استفاده از فضاهای ذهنی در مورد رند و آمیزش آن‌ها شخصیتی را خلق کرده است که با وجود داشتن صفات واقعی از یک رند، نمونۀ انسان متعالی و کامل است. حافظ با استفاده از فضاهای متفاوت، جهان ممکنی را ایجاد می‎کند که در این جهان اندیشه‎ای، خواننده درک و فهمی همسو با ذهنیات حافظ دارد و تضادهای موجود در مورد رند برای او قابل پذیرش خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • استاک‌ول، پیتر (1393). درآمدی بر شعرشناسی شناختی، برگردان لیلا صادقی، تهران: مروارید.
  • استعلامی، محمد (1387). حافظ به گفتۀ حافظ، تهران: نگاه.
  • اسلامی ندوشن، محمدعلی (1374). ماجرای پایان ناپذیر حافظ، چاپ دوم، تهران: یزدان.
  • آشوری، داریوش (1390). عرفان و رندی در شعر حافظ، چاپ دهم، تهران: مرکز.
  • افراشی، آزیتا (1400). مبانی معناشناسی شناختی، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن، ج4، تهران: نشر مرکز.
  • انوری، حسن (1385). صدای سخن عشق، چاپ دهم، تهران: نشر سخن.
  • بیهقی، ابوالفضل (۱۳۹۲). تاریخ بیهقی، به کوشش خلیل خطیب‌رهبر، تهران، مهتاب.
  • پردل، مجتبی؛ رضایی، حدائق و رفیعی، عادل (1396)، «آفرینش معانی پیدایشی در شعر سپید بر پایۀ نظریۀ هم‌آمیزی مفهومی»، دوماهنامه جستارهای زبانی، د8، ش3 (پیاپی38): 43-66.
  • پورنامداریان، تقی (1382). گمشدۀ لب دریا، تهران: سخن.
  • حافظ، شمس‎الدین محمد (1391). دیوان، تصحیح دکتر قاسم غنی و علامه قزوینی، تهران: کمال اندیشه.
  • خدیوجم، سیدحسین (1359). واژه‌نامه غزل‌های حافظ، تهران.
  • خرمشاهی، بهاءالدین (1400). حافظ‌نامه، جلد1، چاپ نوزدهم، تهران: علمی و فرهنگی.
  • دادبه، اصغر (1378). مکتب حافظ مکتب رندی، در حافظ پژوهی؛ دفتر دوم، کوروش کمالی سروستانی، 121-143، شیراز: بنیاد فارس شناسی.
  • دشتی، علی (1381). نقشی از حافظ، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
  • ذوالنور، رحیم (1362). در جست و جوی حافظ (توضیح، تفسیر و تأویل دیوان حافظ) چ اول، تهران: زوار.
  • راسخ‎مهند، محمد (1389). درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی (نظریه‌ها و مفاهیم)، تهران: سمت.
  • رحیمی، مصطفی (1371). حافظ اندیشه: نظری به اندیشۀ حافظ همراه با انتقاد گونه‌ای از تصوف. تهران: نور.
  • روشن، بلقیس و اردبیلی، لیلا (1399). مقدمه‌ای بر معناشناسی شناختی، چاپ سوم، تهران: نشرعلم.
  • زرین‌کوب، عبدالحسین (1387). از کوچۀ رندان، تهران: انتشارات امیر کبیر.
  • سجادی، سیدجعفر (1389). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ نهم، تهران: طهوری.
  • سلیمی، فاطمه (1398). «تحلیل شناختی استعاره در نهج‌البلاغه»؛ پژوهش نامه علوی، سال10، شماره1.
  • مرتضوی، منوچهر (1388). مکتب حافظ، ج1 و2، چاپ پنجم، تهران: توش.
  • نفیسی، علی اکبر (1343). فرهنگ نفیسی، ج3، تهران: امیرکبیر.
  • نولشکور (1289). شرح دیوان حافظ، لکنهو، چاپ‌خانه نولشکور.
  • هروی، حسین علی (1386). شرح غزل‌های حافظ، جلد1، تهران: نشر نو.
  • یوسفیان کناری، محمدجعفر و قلی‌پور زهره (1395). «بررسی تطبیقی زاویه دید روایی و جهان‌های ممکن در ادبیات داستانی و نمایشی ایران؛ رویکردی زبان‌شناختی نمونه‌های مطالعاتی: داستان حلزون شکن عدن و نمایش‌نامه سپنج رنج و شکنج»، دوماهنامه جستارهای زبانی، د7، ش5 (پیاپی33): 239-267.
  • Evans, V. and M. Green (2006). Cognitive Linguistics: An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.
  • Fauconnier, G. (1997). Mappingsin Thought and Language. Cambride: Cambridge University Press.
  • Grady, J.E. and Oakley, T. and Coulson, S. (1999). Blending and Metaphore. In: Steen, G. and Gibbs, editors. Metaphor in cognitive linguistics, Philadelphia: John Benjamins. 101-125.
  • Mcintyre, D. (2006). Point of View in Plays. Amesterdam/Philadelphia: j. Benjamins B. V.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار