واکه‌های بسیط در شعر موزون فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور، ایران

چکیده

در این مقاله عملکردِ واکه‌های بسیط در شعر و عروض فارسی تشریح شده‌ است. نویسنده با بازاندیشی و استدلال در نمونه‌های شعر موزون فارسی نشان داده ‌است که اولاً تظاهرِ آوایی واکه‌های بسیط به‌لحاظ کیفی و کمّی در شعر فارسی دوازده است. ثانیاً هم‌چنان‌که در آواشناسی میان واج و واج‌گونه فرق قائل هستیم این مسأله در عروض هم دخالت دارد. سوم این‌که شناختِ این واکه‌های دوازده‌گانه و نحوة کارکردشان در عروض برای آموزشِ درستِ این دانش بسیار ضروری است. روش پژوهش در این مقاله توصیفی- تحلیلی است و با استفاده از نرم‌افزار PRAAT تفاوت واکه‌ها به‌طور دقیق نشان داده شده‌ است. نتایج کاربردیِ مقاله معرفی و رفع خطاهایی است که در آموزش این دانش رخ داده ‌است. این خطاها عبارتند از: ۱ و ۲- خطای تغییر کیفیّتِ واکه به جای تغییر کمیّت در خوانشِ شعر و در نتیجه توصیفِ اشتباهِ اوزان. ۳- کوتاه‌دانستنِ برخی واکه‌های بلند. ۴- خطای ساقط‌کردنِ برخی همخوان‌ها از تقطیع. ۵- شکلِ نادرستِ طرح‌های هجایی در کتاب‌های عروض.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • اسدی طوسی، حکیم ابونصر (۱۳۵۴). گرشاسپ‌نامه. به اهتمام حبیب یغمایی. تهران: کتابخانة طهوری.
  • ایرج‌میرزا، فخرالشعرا (۱۳۵۳). دیوان اشعار ایرج میرزا. به اهتمام محمدجعفر محجوب. تهران: اندیشه.
  • ثمره، یدالله (۱۳۸۶). آواشناسی زبان فارسی آواها و ساخت آوایی هجا. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • حافظ، شمس‌الدین محمد (1362). دیوان حافظ. تصحیحِ پرویز ناتل خانلری. تهران: خوارزمی.
  • خاقانی، افضل‌الدین (1374). دیوان خاقانی شروانی. تصحیحِ ضیاءالدین سجادی. تهران: زوار.
  • خانلری، پرویز (۱۳۶۷). وزن شعر فارسی. تهران: توس.
  • خیام، غیاث‌الدین عمربن‌ابراهیم (۱۳۵۴). رباعیات عمر خیام. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: امیرکبیر.
  • رازی، شمس‌الدین محمد (۱۳۸۷). المعجم فی معاییر اشعار العجم. تصحیح محمد قزوینی و مدرس رضوی. تهران: زوار.
  • رعدی آذرخشی، غلامعلی (۱۳۶۴). نگاه مجموعه‌ای از اشعار رعدی آذرخشی. تهران: نشر گفتار.
  • رودکی، ابوعبدالله جعفر (۱۳۷۱). دیوان رودکی سمرقندی. بر اساس نسخة سعید نفیسی و ی. براگینسکی. تهران: مؤسسة انتشارات نگاه.
  • سعدی، مصلح‌­بن­عبدالله (138۳). متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی. به کوشش مظاهر مصفا. تهران: روزنه.
  • شمیسا، سیروس (13۹۰). آشنایی با عروض و قافیه. تهران: میترا.
  • صادقی، علی‌اشرف (۱۳۵۸). تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد ایران.
  • عطار، فریدالدین (1385). منطق‌الطیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
  • عظیمی، محمدجواد (۱۳۸۵). «تغییر کمیت مصوت در شعر عروضی فارسی». نامة فرهنگستان. سال هشتم: شمارة ۲.
  • فرخی سیستانی، علی­بن­جولوغ (1371). دیوانِ فرخی سیستانی. به‌کوششِ محمد دبیرسیاقی، تهران: زوّار.
  • فردوسی (حکیم)، ابوالقاسم (۱۳۶۶). شاهنامه. به تصحیح جلال خالقی‌مطلق با همکاری ابوالفضل خطیبی. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
  • قاآنی، حبیب­الله (1336). دیوان حکیم قاآنی شیرازی. تصحیح و مقدمه از محمدجعفر محجوب. تهران: امیرکبیر.
  • قهرمانی مقبل، علی‌اصغر (۱۳۹۰). «ضرورت وزنی و اهمیت آن در شعر عربی و فارسی و تأثیر آن در اعتدال وزنی». وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز. به کوشش امید طبیب‌زاده. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  • کابلی، ایرج (۱۳۷۶). وزن‌شناسی و عروض. تهران: آگه.
  • محجوب، محمدجعفر (۱۳۷۹). سبک خراسانی در شعر فارسی بررسی مختصات سبکی شعر فارسی. تهران: فردوس و جامی.
  • مدرسی قوامی، گلناز (۱۳۹۴). فرهنگ توصیفی آواشناسی و واج‌شناسی. تهران: علمی.
  • مدرسی قوامی، گلناز (۱۳۹۸). آواشناسی: بررسی علمی گفتار. تهران: سمت.
  • منوچهری دامغانی، احمدبن‌قوس (۱۳۷۶). دیوان منوچهری دامغانی. به‌کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: زوار.
  • مولوی، جلال­الدین محمد (137۴). مثنوی معنوی. تصحیحِ رینولد الین نیکلسون. تهران: توس (افست از روی چاپ لیدن).
  • مولوی، جلال‌الدین محمد (۱۳۷۸). کلیات شمس یا دیوان کبیر. با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: امیرکبیر.
  • ناصرخسرو، ابومعین (۱۳۵۷). دیوان اشعار حکیم ناصرخسرو قبادیانی. تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. کانادا: دانشگاه مک‌گیل با همکاری دانشگاه تهران.
  • نجفی، ابوالحسن (۱۳۹۴). اختیارات شاعری و مقاله‌های دیگر در عروض فارسی. تهران: نیلوفر.
  • نسیم‌شمال، سیداشرف‌الدین (۱۳۲۶). کتاب نسیم شمال. به اهتمام اردشیر بنشاهی بمبئی: چاپخانة سلطانی وزیر بلدنگ.
  • نظامی، جمال‌الدین الیاس­بن­یوسف (13۸8). شرفنامه. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
  • نغزگوی‌کهن، مهرداد (۱۳۹۴). فرهنگ توصیفی زبان‌شناسی تاریخی. با همکاری شادی داوری. تهران: علمی.
  • وحیدیان­کامیار، تقی (13۹۵). وزن و قافیة شعر فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • هادی، روح‌الله (۱۳۹۲). آموزش عروض از دریچة پرسش. تهران: سمت.
  • https://ganjoor.net/
  • https://praat.en.softonic.com