مقایسه رده‌شناختی اسم مرکب در فارسی و انگلیسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی

چکیده

دو زبان فارسی و انگلیسی از جمله زبانهایی هستند که در آنها ساختن واژۀ مرکب زایاترین روش برای گسترش واژگان‌شان به شمار می‌آید. در هر دو زبان در میان واژ‌ه‌های مرکب، شمار اسمهای مرکب از مقوله­های دیگر بیشتر است(به شرطی که در فارسی افعال مرکب را زنجیره‌ای غیر صرفی در نظر بگیریم). در این مقاله اسمهای مرکب این دو زبان را از چهار دیدگاه بررسی کرده‌ایم: تصریف درونی، هسته‌داری، ترتیب اجزای سازندة ترکیب، معنی ‌شناسی. در این بررسی از هر زبان پنج ساختار اسم مرکب ساز کاملا یا نسبتاً زایا را برگزیده‌ایم و اسمهای مرکب دارای هریک از این ساختارها را از چهار دیدگاه بالا مقایسه کرده‌ایم. نتیجه این بررسی را می‌توان در سطور زیر خلاصه کرد:
1-   در زبان انگلیسی در مواردی نه چندان کم­شمار، ممکن است نشانۀ جمع در بین دو واژۀ سازندۀ اسم مرکب قرار گیرد، اما در فارسی به طور کلی در واژه‌های مرکب تصریف درونی بسیار نادراست.
2-    در هر دو زبان شمار اسمهای مرکب هسته‌دار بسیار بیشتر از بی‌هسته است.
3-    در هر دو زبان شمار اسمهای مرکب هسته‌پایان بسیار بیشتر از هسته‌آغاز است، اما در فارسی شمار هسته‌آغازها در قیاس با انگلیسی بیشتر است.
4-    در هر دو زبان شمار اسمهای مرکب درون‌مرکز در قیاس با برون‌مرکز بسیار بیشتر است.
5-   در انگلیسی، در ترکیب­های پیوندی جزء اول (اسم) همواره موضوع درونی فعل محسوب می‌شود، در فارسی نیز در اسمهای مرکب حاصل از این ترکیبها همین وضعیت به چشم می‌خورد.

کلیدواژه‌ها


خباز، مجید(1386)، "جایگاه هسته در کلمات غیر فعلی فارسی" در دستور، ویژه‌نامه نامۀ فرهنگستان، جلد سوم، شماره مسلسل 3، ص 166-153، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
شقاقی، ویدا(1386)، مبانی صرف، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).
صادقی، علی اشرف(1383)، "کلمات مرکب ساخته شده با ستاک فعل"، دستور، ویژه‌نامه نامۀ فرهنگستان، جلد اول، شماره اول، ص 12-5، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
صادقی، علی‌اشرف(1370)، " شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر(2)" نشر دانش، مرداد و شهریور، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
طباطبایی، علاءالدین(1376)، فعل بسیط فارسی و واژه‌سازی مرکز نشر دانشگاهی ، تهران.
طباطبایی، علاءالدین(1382)، اسم و صفت مرکب در زبان فارسی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
طباطبایی، علاءالدین(1386)، "ترکیب در زبان فارسی(1)"، نامۀ فرهنگستان، دوره نهم، شماره سوم، پاییز، شماره مسلسل 35، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
قطره، فریبا(1386)، رسالۀ دکتری"تصریف در زبان فارسی"، استاد راهنما: دکتر محمد دبیرمقدم، استادان مشاور؛ دکتر ویدا شقاقی و دکتر مصطفی عاصی، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکدۀ ادبیات وزبانهای خارجی، گروه زبان‌شناسی همگانی.
میلانیان، هرمز(1350)، "کلمه و مرزهای آن در زبان وخط فارسی"، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، سال هجدهم، شمارۀ 3،ص 84-69، تهران، دانشگاه تهران.
Bauer, Laurie (1983), English Word-Formation, Cambridge,
Cambridge University Press.
Bauer, Laurie (2009), "Typology of compounds", The Oxford Handbook of Compounding, Edited by Lieber & Stekauer, Oxford University Press.
Fromkin, V.R. Rodman, P. Collins, and D. Blair (1996). An Introduction to Language, 3rd edn. Sydney: Harcourt Brace.
Katamba, Francies (1993), Morphology, Macmillan Press LTD.
Lieber, R. & Stekauer, P. (2009), "Introduction: Status & definitionof compounding", The Oxford Handbook of Compounding, Edited by Lieber & Stekauer, Oxford University Press.
Plag, Ingo (2003), word-formation in English, Cambridge
University Press.
Quirk, R.and… (1987), A Comprehensive Grammar of the English Language, London and New York: Longman.
Selkirk, Elisabet (1982), The Syntax of words, Cambridge, MA: MIT Press
Spencer, Andrew (1991), Morphological Theory, Blackwell.