مقایسۀ زبان‌شناختی گونه‌های فارسیِ هِروی و کابلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه زبان انگلیسی و زبان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

10.22084/rjhll.2023.28267.2286

چکیده

با وجود قرابت واژگانی میان ساکنان دو سوی مرز جمهوری اسلامی ایران و افغانستان تاکنون نقشة گویشی وجود ندارد که در آن مرزهای گویش‌های فارسی شرق ایران و غرب افغانستان مشخص شده باشد. این دو کشور همسایه و مسلمان در مرزی به طول حدوداً 500 کیلومتر، همگرایی زبانی و فرهنگی قابل ملاحظه‌ای دارند ولی به جهت فقدان نهادهای نظارتی و حمایتی در مورد زبان فارسی دری و نیز وجود جنگ‌های فرسایشی و همچنین مهاجرت‌های گسترده، مجموعاً موجب کم‌توجهی به جایگاه زبان فارسی با پبشینۀ مدید در آن سرزمین شده است. این مهم می‌طلبد تا زمینۀ مطالعات گویشی در مورد فارسی دری در دانشگاه‌های ایران تقویت شود. نتایج پژوهش حاضر حاکی از تفاوت در الگوهای دستوری چون ساخت اضافه، جایگاه صفات و قیود، حروف اضافه، زمان‌های فعل، ساخت‌های نفی و انواع سببی در گویش‌های هروی و کابلی است و از سوی دیگر شباهت‌های واژگانی با گونۀ فارسیِ مرزی خراسان دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  • ابوالقاسمی، محسن (1375). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت.
  • ابونصری، قاسم­بن­یوسف (1356). ارشادالزراعه. به­کوشش محمد مشیری، تهران: امیرکبیر.
  • اشمیت، رودیگر (1382). راهنمای زبان­های ایرانی: زبان­های ایرانی باستان و میانه (جلد 1). ترجمة حسن رضایی باغ­بیدی و همکاران، تهران: ققنوس.
  • اعتماد سرابی، هاشم (1392). زبان پاک دری. مشهد: محقق.
  • افشار، محمود (1359). افغان­نامه. تهران: انتشارات ادبی و تاریخی.
  • افضلی، محمد ادریس (1390). آشنایی با واژگان فارسی دری، با حمایت انجمن دوستی ایران و افغانستان، تهران: نسیم بخارا.
  • افغانی­نویس، عبدا... (1369). لغات عامیانة فارسی افغانستان. مؤسسة تحقیقات و انتشارات بلخ.
  • امام­شوشتری، محمدعلی (1350). تاریخچه فارسی دری: (زبان همگانی ایرانیان)، بی­جا: جشن دو هزار و پانصدمین سال شاهنشاهی ایران، کمیتۀ فرهنگ.
  • امین عاملی (لبنانی)، سید حسن (1423). دائرۀ­المعارف­الاسلامیه و ­الشیعه. بیروت: انتشارات دارالتعارف.
  • انصاری­هروی، عبدا... (1341). طبقات­الصوفیه. به تصحیح عبدالحی حبیبی، کابل.
  • انوشه، حسن و غلامرضا خدابنده­لو (1391). فارسی ناشنیده. تهران: نشر قطره.
  • جهانبخش، جویا (1377). «نگاهی به لغات عامیانه فارسی درافغانستان». آیینه پژوهش، ش. 51، مرداد و شهریور: 33-26.
  • حسینی، سید محمدداود (1385). توصیف گویش فارسی دری کابلی. پایان­نامة کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد.
  • حمیدی، عبدالحبیب (1347). دستور زبان دری. کابل: اقرأ.
  • دبیرمقدم، محمد (1402). رده­شناسی زبان­های ایرانی. جلد 1، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
  • ذوالفقار، ملیحه (1390). تاریخ شفاهی افغانستان. کابل: عازم.
  • رضایی، جمال (1354). «ساختمان و صرف فعل گذشته در گویش کهن هرات و مقایسة آن با ساختمان صرف فعل گذشته در گویش کنونی بیرجند». دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 4، سال 23: 110-100.
  • رواقی، علی و زهرا اصلانی (1392). زبان فارسی افغانستان (دری). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  • رواقی، علی (1364). قرآن قدس. تهران: مؤسسة فرهنگی شهید رواقی.
  • رهین، رسول (1388). سرگذشت زبان فارسی دری. تهران: انتشارات بین­المللی الهدی.
  • زمردیان، رضا (1382). «نقش گویش­ها در کمک به از میان رفتن برخی ابهامات واژگانی متون کهن فارسی دری». مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، دورۀ 36، ش. 1: 62-39.
  • زنگنه، حسینعلی (1384). بررسی و مقایسة صد صورت زبانی در گونه­های غالب شهرهای تایباد و هرات. پایان­نامة کارشناسی ارشد زبان­شناسی همگانی، دانشگاه فردوسی مشهد.
  • سلیمانی، سیدقیوم (1382). «واژه­های مشترک زبان فارسی و پشتو». فصلنامة سیاست خارجی، ش 1: 322- 317.
  • سلیمانی، سیدقیوم (1346). واژه­های مشترک زبان فارسی و پشتو. رسالة دکتری زبان و ادبیات و فارسی، دانشگاه تهران.
  • سنا غزنوی، محمداکبر (1394). دستور زبان دری، کابل: انتشارات اندیشه.
  • شکوری، محمدجان و دیگران (1385). فرهنگ فارسی تاجیکی. تهران: فرهنگ معاصر.
  • شمشیرگرها، محبوبه (1392). بررسی ویژگی­های زبانی طبقات­الصوفیه خواجه عبدا... انصاری با نگاهی به دیگر آثار منثور نوشته شدۀ قرون چهار تا نُه هجری در حوزۀ هرات. پایان­نامۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس.
  • شمشیرگرها، محبوبه (1396). «بررسی واژه­های غریب و نادرِ گونۀ هروی کهن و کاربرد آنها در گویش معاصر هرات». زبان فارسی و گویش­های ایرانی (ادب­پژوهشی)، س. 2، دورۀ 2، پاییز و زمستان: 94-73.
  • شمشیرگرها، محبوبه و سعید بزرگ بیگدلی و محسن ابوالقاسمی (1393). «بررسی کاربرد ضمایر شخصی در طبقات ­الصوفیه خواجه عبدا... انصاری و گویش کهن هرات». جستارهای زبانی، دورۀ 5، ش. 3، مهر و آبان: 116-101.
  • شوکتی رودی، احمد (1388). بررسی و توصیف گویش مردم رود (خواف). پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام­نور تهران.
  • صادقی، علی­اشرف (1357). تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد ایران.
  • عزیزی، خدیجه (1399). بررسی ویژگی­های گونۀ زبانی هروی در کتاب «بخشی از تفسیری کهن به فارسی». پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس.
  • فاریابی، پویا (1363). روش املای زبان دری. کابل: اتحادیه نویسندگان جمهوری دموکراتیک افغانستان.
  • فخری، حسین (1378). شوکران در ساتگین سرخ. پیشاور: میوند.
  • فره­وشی، بهرام (1358). فرهنگ زبان پهلوی. تهران: دانشگاه تهران.
  • فضیلت، محمود؛ مولایی، محمدسرور و موسوی، ام­فروه (1397). «نمود استمراری در فارسی دری افغانستان». دستور، ش 14: 16-3.
  • فکرت، محمدآصف (1376). فارسی هروی (زبان گفتاری هرات). مشهد: دانشگاه فردوسی.
  • قدسی، فضل ا... (1384). «زبان جایگاه فارسی درافغانستان پس از تأسیس حکومت مستقل». نامه فرهنگستان، دورۀ 7، ش. 2، پیاپی 26، تابستان: 128-117.
  • کاویانی، نجم­الدین (1384). «مسئله زبان در افغانستان». جهان کتاب، ش. 199، آبان: 23-20.
  • کاویانی، نجم­الدین (1384). «مسئله زبان در افغانستان». جهان کتاب، ش. 200، آذر: 43-39.
  • کریمی­نیا، مرتضی (1400). «بررسی نسخه­های تازه­یاب از تفسیر قرآن خواجه عبدا... انصاری در ترکیه و نجف» (دستور و واژگان فارسی در گویش هروی). آیینۀ پژوهش، دورۀ 32، ش. 187، فروردین و اردیبهشت: 62-5.
  • کاظمی، محمدکاظم (1382). هم­زبانی و بی­زبانی. تهران: انتشارات محمدابراهیم شریعتی­افغانستانی.
  • لسان، حسین (1372). «فارسی دری در آن سوی مرزها». آشنا، س. 2، ش 10، فروردین و اردیبهشت: 25-16.
  • مایل هروی، نجیب (1371). تاریخ و زبان در افغانستان (علل تشتت فرهنگی و اجتماعی). تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
  • محمدی شاری، شوکت­علی (1393). «زبان پارسی: سازۀ هویت ملی افغانستان» بلاغ. شماره­های 49 و 50: 260-205.
  • محمدی، محمدحسین (1387). روایت. کابل: تاک
  • مولایی، میراحمد (1381). خاطرات و تاریخ (افغانستان 1344-1302 ش). تهران: هوای رضا.
  • میبدی، رشیدالدین فضل­ا... (1339). کشف­الاسرار و عده­الابرار. به کوشش علی­اصغر حکمت، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • ناصح، محمدامین (1393). بررسی تطبیقی- رده­شناختی گویش­های فارسیِ نوار مرزی شرق ایران. رسالة دکتری زبان­شناسی دانشگاه علامه طباطبایی.
  • ناصح، محمدامین (۱۳۹۹). «بررسی تطبیقی منتخبی از گویش‌های نوار مرزی شرق ایران و گویش‌های فارسی افغانستان»، در فراسوی فارسی، تهران: کتاب بهار.
  • نگهت سعیدی، محمدنسیم (1392). دستور معاصر زبان دری. کابل: امیری.
  • ودیعی، کاظم (1353). مقدمه­ای بر جغرافیای انسانی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • هروی، ابومنصور موفق­بن­علی (1346). الابنیه عن حقایق­الادویه. به ­تصحیح احمد بهمنیار و حسین محبوبی­اردکانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • یسنا، محمدیعقوب (1398). «جایگاه زبان پارسی در افغانستان». کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی. دورۀ 20، ش. 40، بهار: 209-181.
  • یمین، محمدحسین (1388). درآمدی بر لهجه‌شناسی در زبان فارسی دری و نمونه‌هایی از لهجه‌های این زبان. کابل: سعید.
  • یمین، محمدحسین (1391). تحول زبان: تاریخچه زبان پارسی دری (واقعیت­ها). کابل: سعید.
  • یمین، محمدحسین (1393). دستور معاصر زبان پارسی دری. کابل: میوند.
  • یوآنسیان، یو.آ. (1379). «جایگاه گویش هراتی در میان گویش­های گروه زبان فارسی دری». ترجمة حسین مصطفوی­گرو، نامة فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سال چهارم، ش 4: 160-140.
  • Mackenzie, D. N. (1971). A Concise Pahlavi Dictionary. Oxford University Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار