اطلس گویشی و اندازه‌گیری فاصله‌های گویشی در استان یزد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکدۀ زبان‌شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، ارائۀ اطلس زبانی نمادی- مکانی برای استان یزد (15 جایگاه در 8 شهرستان)، و محاسبۀ فاصله‌های گویشی و میزان شباهت و تفاوت­های گویشی بر مبنای اصول گویش­سنجی است. این پژوهش از نوع توصیفی–تحلیلی است. ابزار پژوهش پرسشنامه­ای است متشکل از حدود 150 واژه و عبارت و 44 جملۀ پایه. گردآوری داده­ها به شیوۀ میدانی از مجموع 15جایگاه در هشت شهرستان­ابرکوه اردکان، بافق، بهاباد، تفت، صدوق، مهریز و میبد انجام شده است. انتخاب جایگاه­های موردبررسی به روش خوشه­ای-تصادفی بوده است. چهار مقولۀ کلی تحت عناوین واژه­های مربوط به پدیده­های «طبیعت» (10 واژه)، واژه­های مربوط به «زمان»، «واژه­های خویشاوندی» و «اسامی حیوانات» (هر یک 5 واژه) به روش تصادفی برای نمایش بر روی اطلس و انجام محاسبات انتخاب شدند. پس از بررسی تنوع واژگانی در هر جایگاه برای هر مقولۀ واژگانی، اطلس­های گویشی به روش نمادی- مکانی ارائه شده است و نتایج بررسی فراوانی گونه­های تلفظی و فاصلۀ گویشی جایگاه­های مختلف در قالب نمودار و دندروگرام به تصویر در آمده است. بیشترین میزان شباهت واژگانی-آوایی بین دو شهرستان بهاباد و بافق (جایگاه­های 5، 6، 7 و 8) و برابر با 76 درصد است. تنوع واژگانی در مقولۀ واژه­های مربوط به زمان بیشترین حد (برابر با 44 درصد) و در مقولۀ اسامی حیوانات کمترین حد ( برابر با 12 درصد) است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-  آذری حمیدیان، شادی (1382)، طرح ملی گویش­شناسی (استان­های گیلان و مازنداران)، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشتۀ زبان­شناسی، واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی.
-  آقاگل­زاده، فردوس. (1390)، الگویی برای گردآوری داده­های گویشی تنوعات لهجه­ای و تهیه نقشه زبان­شناسی (اطلس زبانی) ایران، مجموعۀ مقالات نخستین همایش بین المللی گویش های مناطق کویری ایران (جلد اول)، سمنان: دانشگاه سمنان. صص 1- 17.
-  اسدپور، هیوا (1390)، اطلس زبانی رایانه­ای استان آذربایجان غربی: رویکردی رده­شناختی ادراکی در زبان­شناسی جغرافیایی، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد رشته زبان­شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات ، تهران.
-  اسدپور، هیوا (1391)، «بررسی گونه­های زبانی در استان آذربایجان غربی با روش فاصله­سنجی گویشی»، ویژه­نامه فرهنگستان (زبان­ها و گویش­های ایرانی)، دورۀ جدید بهار و تابستان شماره 1، 173-202.
-  الیاسی، محمود (1369)، بررسی گسترش جغرافیایی و ترسیم اطلس زبانی 100 صورت زبانی در حد فاصل شهرهای تربت جام و مشهد، پایان­نامه کارشناسی ارشد زبان­شناسی دانشگاه فردوسی مشهد.
-  بانک اطلاعات تقسیمات کشوری، پرتال جامع وزارت کشور:
-  بصیرت، وحید و علی­رضا قلی فامیان (1390)، «به سوی طراحی اطلس زبانی گویش گیلکی»، ادب­پژوهشی، شمارۀ 17، صص 165-183.
-  پرمون، یدالله (1386)، طرح ملی اطلس زبانی ایران: کتابچة جامع تدوین اطلس (مستندسازی، پایگاه داده‌ها، نقشه). تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، پژوهشکده زبان و گویش.
-  پرمون، یدالله و زهره زارعی (1385)، اطلس زبانی ایران: مبانی و روش‌شناسی: گزارش اطلس زبانی اصفهان، اصفهان: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان.
-  پورریاحی، مسعود (1374)، کتاب شناسایی گویش­های ایران (جلد سوم)، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
-  جهانگیری، نادر (1352)، بررسی تعداد، توزیع و گسترش گویش‌های رایج در استان مازندران هدف تهیۀ اطلسی از گویش‌های رایج، پایان­نامه کارشناسی ارشد زبان­شناسی دانشگاه تهران.
-  خادمی، شیرین (1382)، طرح ملی گویش­شناسی (کردستان و کرمانشاه)، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشتۀ زبان‌شناسی، واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی.
-  خانجانی، ژیلا (1382)، طرح ملی گویش­شناسی (استان­های فارس و هرمزگان)، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشتۀ زبان­شناسی، واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی.
-  دورقمری، حمیرا (1382)، طرح ملی گویش­شناسی (استان­های تهران و خراسان)، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشتۀ زبان­شناسی، واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی.
-  دیهیم، گیتی (1388)، اطلس گویش­شناختی قصران داخل. تهران: انتشارات سروش با همکاری دفتر پژوهش­های فرهنگی.
-  رستم­بیک تفرشی، آتوسا (1382)، طرح ملی گویش­شناسی (استان­های یزد و همدان)، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشتۀ زبان­شناسی، واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی.
-  زارعی، زهرا (1391)، طرح ملی گویش­شناسی (شهرستان نیشابور)، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ زبان­شناسی، واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی.
-  مقدم، صفیه (1386)، طرح ملی گویش­شناسی (گویش­های استان­های کرمان و اصفهان)، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشتۀ زبان­شناسی همگانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-  ملایی  قاسم، مسعود (1374)، بررسی گسترش جغرافیایی و ترسیم اطلس زبانی بخش پشت­آب سیستان، پایان­نامه کارشناسی ارشد زبان­شناسی دانشگاه فردوسی مشهد.
-  Anderwald, L.; Szmrecsanyi, B. (2009), Corpus linguistics and dialectology. In: Lüdeling, A.; Kytö, M. (Ed.). Corpus Linguistics. An International Handbook. HandbücherzurSprache und Kommunikationswissenschaft/ Handbooks of Linguistics and Communication Science. Berlin /New York: Mouton de Gruyter.
-  Bisang, W. (2004), Dialectology and typology-An integrative perspective. Trends In Linguistics Studies And Monographs, 153, 11-46.
-  Blancquaert, E., &Pée, W. (1930), Reeks Nederlandse dialect-atlassen. deSikkel.
-  Chambers, J. K.&Trudgill, Peter (2004), Dialectology (2nd edition), Cambridge :Cambridge University Press.
-  Dryer, M. S., Gil, D., Comrie, B., Jung, H., & Schmidt, C. (2005), The world atlas of language structures. Oxford: Oxford University Press.
-  Gilliéron, J., &Roques, M. (1912), Études de géographie linguistiqued'aprèsl' Atlaslinguistique de la France. H. Champion.
-  Goebl, H.; Schiltz, G.(1997), A dialectometrical compilation of CLAE 1 and CLAE 2: Isoglosses and dialect integration. In: Viereck, W.; Ramisch, H. (Ed.). Computer developed linguistic atlas of England (CLAE), Tübingen: Max Niemeyer Verlag, v. 2.
-  Jochnowitz, G. (1973), Dialect Boundaries and the Question of Franco-provençal. Mouton.
-  Labov, W., Ash, S., & Boberg, C. (2005), The atlas of North American English: Phonetics, phonology and sound change. Walter de Gruyter.
-  Orton, H., Sanderson, S., & Widdowson, J. (Eds.). (2013), The linguistic atlas of England. Routledge.
-  Schmidt, J. E., Herrgen, J., Giessler, T., Lameli, A., Lenz, A., Müller, K. H., ...&zu Berlin–Preußischer, S. (2001), Digitaler Wenker-Atlas. URL:http://www. diwa. info)–Zugriff am, 10(05), 2006.
-  Séguy, J. (1973), La dialectométriedansl'Atlaslinguistique de la Gascogne. Société de linguistiqueromane.
-  Swadesh, Morris. (1950), Salish internal relationships, International Journal of American Linguistics, 16, 157–167.
-  Swadesh, Morris. (1952), Lexicostatistic dating of prehistoric ethnic contacts. Proceedings American Philosophical Society, 96, 452–463.
-  Swadesh, Morris. (1955), Towards greater accuracy in lexicostatistic dating. International Journal of American Linguistics, 21, 121–137
-  Szmrecsanyi, B. (2012), Geography is overrated. In: HANSEN, S.; SCHWARZ, C.; STOECKLE, P.; STRECK, T. (Ed.). Dialectological and folk dialectological concepts of space. Berlin, New York: Walter de Gruyter.   
-  Veith, W H(2006), Dialect Atlases, In Encyclopedia of Language and Linguistics. Keith Brown (ed.). Vol. 3. 517-528.
-  Veith, W. H., & Putschke, W. (1989), Sprachatlanten des Deutschen. Laufende Projekte. Tübingen. (= Studienzum Kleinen Deutschen Sprachatlas 2).
-  Veith, W. H., & Putschke, W. (Eds.). (1987), Kleiner Deutscher Sprachatlas: Konsonantismus. Frikative, Sonanten und Zusatzkonsonanten. Niemeyer.
-  Wenker, G. (1881), Sprach-Atlas von Nord-und Mitteldeutschland. Trübner.